مبانی پایان نامه آزمایش الهی
مبانی پایان نامه آزمایش الهی
انسان، شاهکار آفرینش و گل سرسبد آفریدگان خدا است که خداوند از روح خود در او دمیده است: «فاذا سویته و نفخت فیه من روحی» (ص: 72) و به همین دلیل، شایستگی آن را یافت که مسجود فرشتگان گردد: «فسجد الملائکة کلهم اجمعون.» (حجر: 30) همانگونه که هیچ مخلوقی بیهدف آفریده نشده، انسان نیز بیهوده به این جهان پا نگذاشته است: «افحسبتم انما خلقناکم عبثاً.»(مؤمنون: 115) خداوند در آفرینش انسان اهدافی همچون رسیدن به مقام عبودیت، تکامل انسانی و رحمت بیپایان الهی را در نظر گرفته است. با این حال، در این سیر تکاملی و حرکت او به سوی عبودیت، موانعی وجود دارد که باید با آزمایشهای گوناگون، دست و پنجه نرم کند تا از آنها سرافراز بیرون آید و به مقامی برسد که شایسته آن است.
آزمایش انسان گاهی به وسیله نعمت‌هاست که آن را “بلاء حسن” می‌گویند و گاهی به وسیله مصیبت‌ها و مجاورت‌هاست که به آن “بلاء سیء” گفته می‌شود، چنانکه درباره بنی‌اسرائیل می‌خوانیم: “آنها را به وسیله نعمتها و مصائب آزمودیم”.
آزمایش الهی در واقع همان پرورش و تربیت است. این، قانون کلی و سنت دائمی پروردگار است. امتحان خداوند به کار باغبانی پر تجربه تشبیه شده است که دانه‌های مستعد را در سرزمین‌های آماده می‌پاشد.
این دانه‌ها با استفاده از مواهب طبیعی شروع به رشد می‌کنند تا شاخه گلی زیبا یا درختی تنومند و پر ثمر بار آید که بتواند به حیات خود در برابر حوادث سخت ادامه دهد و این است آزمایش الهی. امیرالمومنین(ع) در بیان فلسفه امتحانات الهی می‌فرماید: گر چه خداوند به روحیات بندگانش از خودشان آگاهتر است، ولی آنها را امتحان می‌کند تا کارهای خوب و بد که معیار پاداش و کیفر است از آنها ظاهر گردد». در واقع صفات درونی انسان به تنهایی نمی‌تواند معیاری برای ثواب و عقاب باشد، مگر زمانی که در اعمال انسان خودنمایی کند.
خدا بندگان را می‌آزماید تا آنچه را که در «درون» دارند در «عمل» آشکار کنند؛ استعدادها را از قوه به فعل برسانند و مستحق پاداش و کیفر او گردند. در این نگرش الهی، اگر آزمایش الهی نبود، این استعدادها شکوفا نمی‌شد. بنابراین، آزمایش خداوند عمومیت دارد اگر‌چه برای بعضی مشکل و برای بعضی آسان است.قرآن به نمونه‌هایی از امتحان خداوند در مورد بعضی پیامبران نیز اشاره می‌کند:«هنگامی که یکی از پیروان سلیمان، تخت بلقیس را در کمتر از یک چشم به هم زدن از راه دور برای او حاضر کرد، سلیمان گفت: این لطف خدا است برای اینکه مرا امتحان کند آیا شکر‌گزاری می‌کنم یا کفران؟. خداوند حتی فراتر رفته و می‌گوید: «و نبلوکم بالشر والخیر».
بنابراین، مواردی که در آیه نام برده شده است، جنبه انحصاری ندارند، هر چند نمونه‌هایی روشن از آزمایشهای الهی است. مردم در برابر آزمایشهای الهی به دو گروه تقسیم می‌شوند: گروهی که از عهده امتحانات بر می‌آیند و گروهی که به توفیق دست نمی‌یابند.
بیان مساله
در آیات قرآن با تعابیر مختلفی همچون: ابتلاء، امتحان، تمحیص، اختبار و فتنه، از سنت آزمایش سخن به میان آمده است. محص و فتنه دراصل به معنای پاک و خالص کردن طلا می باشد، که طلا را در آتش سوزان قرار می دهند تا مواد زائدش از بین رفته و خالص و ناب گردد. واژه های دیگر مانند: ابتلاء، اختبار و امتحان نیز در معنایی نزدیک به معنای یادشده استعمال شده اند. ماده محص و فتنه، پس از استعمال در معنای لغوی یاد شده، در امتحان انسان استعمال شده اند؛ بدین معنا که انسان در بوته آزمایش قرار می گیرد تا خبث باطنی افراد منافق ظاهر شود و فضیلت و صفات پسندیده اشخاص من بروز نماید.
این معنای اصطلاحی در روایات معصومین(ع) نیز مورد توجه قرار گرفته است. از حضرت رضا(ع) در ذیل آیه اول سوره مبارکه عنکبوت، نقل شده است که حضرت فرمودند: امتحان می شوند همان گونه که طلا در کوره، آزمایش می شود. سپس فرمود: خالص و پاک می شوند همچنان که آتش، ناخالصی های طلا را از بین می برد و آن را خالص و ناب می گرداند.(کافی/۲/۱۹۶)
امتحانات خداوند در چهره‌های گوناگون به سراغ انسان می‌آید. گروهی در محیط‌هایی قرار می‌گیرند که از هر نظر آلوده است، وسوسه‌های فساد از هر طرف آنها را احاطه می‌کند. گروهی در فشار محرومیت‌ها قرار می‌گیرند و گروهی دیگر بر عکس غرق در نعمت می‌شوند و امکانات مادی از هر نظر در اختیارشان قرار می‌گیرد. در اغلب موارد، آزمایش به نعمتها سنگین‌تر از آزمایش به سختی‌هاست؛ زیرا شکرگذاری از نعمت اغلب دشوارتر است اگر انسان در به جای آوردن حق نعمت بکوشد خداوند بر نعمت خود نسبت به چنین فردی می‌افزاید؛ برعکس ناسپاسی در مقابل نعمت عواقب وخیمی به دنبال می‌آورد.
ای بسا انسان‌هایی که وقتی به نعمت و رفاه می‌رسند، چون حیوان گرسنه‌ای به علفزارها حمله‌ور می‌شوند و دیگر نمی‌فهمند چه می‌کنند. یعنی حالت رفاه‌زدگی آنها را می‌رباید و سبب می‌شود که حد و مرزها نادیده انگاشته گردد و زیر پا گذاشته شود. برای مثال در زمان رسول‌الله (ص) آزمایش در برابر سختی بود ولی در زمان امام علی (ع) در مقابل “رفاه‌زدگی”. پس از پیامبر (ص)، خلفا اولین اقدامشان لشکرکشی به کشورهای همسایه و گسترش فتوحات بود و بر اساس این فتوحات، مسلمانان در برابر انبوه نعمتها قرار گرفته و غرق نعمتها گشتند. انسانی که سالیانی را در حال عبادت و ریاضت بود و به شیوه متقین می‌زیست یک مرتبه خود را در برابر انبوهی از نعمتها و برکات دیده و رفاه‌زدگی شروع شد و همان انسان شیوه عیاشان و خوشگذران‌ها را در پیش گرفت.
اما سوالی که اینجا پیش می‌آید این است که خداوند به چه چیز بندگان را می‌آزماید؟ که جواب آن به نحو اجمالی گذشت و به نحو تفصیل باید دانست که حقیقت و ماهیت افراد و استعدادات بالقوه که مکنون در ذات بشری است، مختلف است چنانکه حق تعالی می‌فرماید: “وقد خلقکم اطوارا” یعنی “همانا خلق کرد شما را به انواع مختلف” لهذا امتحانات با ممتحن سنخیت دارد الزاما.یکی از سؤالاتی که درباره آزمایش به ذهن آدمی می آید، این است که آزمایش انسان ها توسط خداوند، چه سودی برای خداوند دارد. مگر خداوند متعال از حال و آینده ما آگاه نیست؟ مگر نمی داند با قرار گرفتن در بوته آزمایش، راه حق یا باطل، سعادت یا شقاوت را انتخاب می کنیم پس او قادر است که هرکس را بدون امتحان به همان مرتبه ای که با آزمایش مستحق آن می شود برساند. اگر خداوند به همه چیز احاطه دارد و غیب آسمان و زمین را به خوبی می داند، چرا بندگان خویش را امتحان می کند مگر چیزی بر او مخفی است تا به وسیله امتحان آشکار شود؟!
در پاسخ به این سؤال مهم باید گفت آزمایش الهی ریشه در پرورش و تربیت آدمی دارد. این سنت کلی و دائمی پروردگار، برای شکوفا کردن استعدادهای نهفته و در نتیجه پرورش دادن بندگان می باشد؛ همان گونه که فولاد را برای استحکام بیشتر در کوره می گذارند تا آبدیده شود، انسان نیز تنها در کوره حوادث و مشکلات است که از زشتی ها پاک می شود و مسیر رشد و کمال را می پیماید.
قرآن مجید نیز به این حقیقت تصریح نموده و فرموده: او آنچه را شما در سینه دارید می آزماید تا دلهای شما کاملاً خالص گردد.(آل عمران/ ۱۵۲) و در جای دیگر فرمود: ?اینها همه به خاطر آن است که خداوند می خواهد ناپاک را از پاک جدا سازد. (انفال/ ۳۷)
حضرت علی(ع) در زمینه فلسفه امتحانات الهی می فرماید: و ان کان سبحانه اعلم بهم من انفسهم و لکن لتظهر الافعال التی بها یستحق الثواب و العقاب؛ گرچه خداوند به روحیات بندگانش، از خودشان آگاهتر است، ولی آنها را امتحان می کند تا کارهای خوب و بد که معیار پاداش و کیفر است، از آنها بروز کرده و ظاهر گردد.
به بیان دیگر، صفات درونی انسان به تنهائی نمی تواند معیاری برای ثواب و عقاب گردد، مگر آن زمانی که در لابلای افعال انسان خودنمائی کند. خداوند بندگان را می آزماید تا آنچه در درون دارند در عمل آشکار کنند و استعدادهای خود را به فعلیت برسانند و مستحق پاداش و کیفر او گردند. امتحان خدا برای آن است که کارهایی که معرف روحیات و کمالات اوست و با آنها پاداش یا کیفر داده می شوند، ظاهر شود.
بعضی از افرادی که از فلسفه آزمایش بی اطلاع هستند و نتایج مثبت امتحان را درک نمی کنند و می پندارند که دنیا جای خوشگذرانی و عشرت است، و فقط برای فعالیت و تلاش و کسب و کار و ثروت اندوزی آفریده شده اند و نباید گرفتار رنجها و سختی ها بشوند، گمان می کنند که سنت آزمایش وامتحان الهی، نوعی ظلم و ستم در حق بندگان است در حالی که خداوند عادل مطلق است و در حق کسی ستم روا نمی دارد وبا توجه به آنچه درباره فلسفه آزمایش بیان شد، دانسته می شود که این عمل، عین عدالت و همسو با هدف خلقت انسان می باشد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
از آنجا که نظام حیات در جهان هستی، نظام تکامل و پرورش است و همه موجودات زنده مسیر تکامل را می پیمایند، پس تمامی مردم باید آزمایش شوند تا استعداد خود را شکوفا سازند. از ضعیف ترین انسان ها گرفته تا ستمکارترین و دیکتاتورترین جنایت کاران، از کوچک ترین افراد دلسوز به حال جامعه تا پیامبران واولیاء که بزرگ ترین مربیان بشریتند، همه و همه باید به تناسب شخصیت خود مورد آزمایش قرار گیرند تا هر کس در روند حرکت خویش، به تکامل برسد. آری پیامبران و اولیاء بزرگی چون: ابراهیم(ع)، موسی(ع)، محمد(ص)، علی(ع) و حسین(ع) در پرتو آزمایشات الهی به تکامل رسیدند. و نمرودها، فرعون ها، یزیدها و حجاج ها نیز از مرتبه انسانیت سقوط کردند و به پست ترین درجات رسیدند. قرآن کریم به عمومیت امتحان نسبت به انسان ها اشاره کرده و می فرماید:
آیا مردم گمان کردند همین اندازه که اظهار ایمان کنند به حال خود رها می شوند وآزمایش نخواهند شد؟ (عنکبوت /۲) خطاب آیه شریفه و به ویژه کلمه مردم عمومیت امتحان را می رساند؛ بنابراین افراد قوی و ضعیف، توانا وناتوان، حاکم و محکوم، فرمانده و فرمانبردار، ستمگر و ستمکش، فقیر و غنی، مستمند و ثروتمند، عالم و جاهل، عادل و فاسق، همگی در معرض آزمایش قرار می گیرند. قرآن کریم در جای دیگر می فرماید: ?ما انسان را از نطفه ای آمیخته بیافریدیم تا آنها را امتحان کنیم. (انسان/۲)
در این آیه نیز مانند آیه سابق کلمه انسان شامل تمام انسان ها می شود و از آن، عمومیت فهمیده می شود و امتحان را مختص گروهی خاص نمی داند.
علاوه بر آیات ذکر شده، آیات و روایات بسیار دیگری نیز در موضوع آزمایش مردم آمده است که بیانگر عمومیت این سنت الهی است. از جمله امام صادق(ع) فرمودند: لابدللناس ان یمحصوا، لابد للناس ان یغربلوا؛ به ناچار تمامی مردم باید امتحان شوند، به ناچار تمام مردم باید غربال شوند.
اهداف تحقیق
هدف از تحقیق حاضر بررسی سنت آزمایش الهی و نتایج آن از دیدگاه قرآن است.
سوالات تحقیق:
آزمایش الهی چیست؟
اسباب آزمایش الهی چیست؟
دفعات امتحان و بلا چگونه است؟
انواع آزمایش از دیدگاه قرآن چیست؟
رمز موفقیت در امتحان چیست؟
آزمایش چه آثار سازنده ای دارد؟
تعاریف و مفاهیم
آزمایش :
هرگاه ما از یک موجود انتظاری داشته باشیم و بخواهیم آن رادر مقصدی به کار بریم نخست یک سلسله اعمالی روی آن موجود انجام می‌دهیم تا صلاحیت و یا عدم صلاحیت آن را نسبت به آن مقصدی که داریم بفهمیم و نام این اعمال را امتحان می‌گذاریم.
قرآن:
«قرآن رساترین بیان است و از نظر موسیقی و وزن لفظی، در لغات و جملاتش نشانههای وحیانی ربانی مشهود است. وزنش نه وزن شعر است نه نثر، بلکه هر دو و برتر از هر دو است، در حدّی که در توان غیر خدا نیست، وزن و لفظ آن به گونهای تناسب و انسجام با معنا دارد که گوئی معناهایش در آن تجسم یافته است.»
مسلمانان قرآن را کتاب مقدس دین خود می‌دانند و از آن با افزودن القابی چون «کریم» و «مجید» یاد می‌کنند. قرآن، خود را به نام‌های «لوح حفاظت‌شده» (به عربی: «اللَوح المحفوظ»)، ذکر و فرقان می‌خواند.
پیشینه تحقیق
مجتبی بیگلری در پایان نامه خود با عنوان ابتلاء از دیدگاه قرآن و سنت به این موضوع اشاره کرده است . ابتلاء یکی از سنتهای لایتغیر الهی است ؛ خداوند همه انسانها را در همه زمانها امتحان می‌کند. ابتلاء از جانب پروردگار برای استعلام و یادگیری و زدودن جهل و نادانی نیست؛ چون او به همه چیز حتی قبل از ایجاد و آفرینش علم دارد؛ بلکه خداوند انسانها را می‌آزماید تا صفات درونی‌شان به منضه ظهور برسد و شوون باطنی و لیاقت ذاتی‌شان از کمال یا نقص ، و سعادت یا شقاوت به مرحله فعلیت درآید. خداوند آنان را به واسطه آنچه انجام می‌دهند پاداش می‌دهد و یا مجازات می‌کند نه بر اساس علم خود شرط اصلی ابتلاء اختیار است ؛ بنابراین امتحان تنها در مورد موجود مختار، یعنی انسان، مقصور است ؛ زیرا اگر انسان را قدرت انتخاب و اختیار نبود که اطاعت کند یا عصیان ورزد،صابر باشد یا ناشکیبایی کند، ایمان آورد یا کافر شود امتحان و ابتلاء او از حکمت بی‌انتهای پروردگار به دور بود . ابتلاء انسان از سوی خداوند، آثار بسیار مفید و ارزشمندی را در تکامل او دارد، زیرا صفات و سجایای اخلاقی آدمی تنها در معرض امتحان با نعمتها و نقمتها، خوشیها و سختیها و به طور کلی در فراز و نشیبهای زندگی تکوین می‌یابند و تکمیل می‌شوند. از این رو خداوند هر کس را بیشتر دوست دارد بیشتر گرفتار و سخت‌تر امتحان می‌کند.
فریده حسینی خصال در سال 1373 در پایان نامه خود با عنوان امتحان، ابتلاء و افتنان در قرآن به این موضوع پرداخته است . امتحان، ابتلاء و افتنان در آیات قرآن به مفهوم ناملایمات زندگانی دنیاست که خداوند آنها را برای تهذیب نفس آدمی و تصفیه اخلاق و تهییج استعدادهای نهفته او بوجود می‌آورد . در این پایان‌نامه آیاتی که حاوی این مفاهیم‌اند بررسی و تحلیل شده‌اند.
مجتبی روحانی راد در سال 1375 در پایان نامه خود با عنوان پژوهشى پیرامون ابتلا و امتحان در قرآن به این موضوع پرداخته است . یکى از موضوعات مهم قرآن موضوع آزمایشهاى الهى است. آزمایش و امتحان از مهم ترین سننى است که خداوند براى تدبیر امور بشر و تربیت او مقرر داشته است.همچنین اهداف و اغراضى که مترتب بر این سنت مى باشد (و خداوند از آنها در قرآن یاد نموده)، آن را در ردیف یکى از اساسى ترین اصول جهت تربیت و رشد انسانها قرار داده است و اهمیت آن موجب شده که قرآن مکرراً با شیوه هاى مختلف و واژه هاى متنوع آن را تذکر دهد. کثرت این آیات نمایانگر اهمیت این موضوع مى باشد.این پایان نامه، در چهار قسمت تنظیم شده است:ابتدا کلیات پژوهش مطرح مى شود.سپس مباحث: نگاهى به واژه هاى تحقیق، چگونگى طرح امتحان در قرآن، مفهوم امتحان از دیدگاه الهى، مبانى امتحان، قلمرو امتحان، جایگاه امتحان، امتحان و مسئله علم الهى، و امتحان در ادیان دیگر، تحت عنوان «امتحان و ابتلا در قرآن» ارائه مى گردد.
آن گاه بحث از: قانونمندى جامعه، قرآن و قانونمندیهاى اجتماعى، سنتهاى الهى در قرآن، چگونگى شناخت سنن در قرآن، ویژگیهاى سنن الهى (1. عمومیت و جهان شمولى; 2. عدم تبدیل و تحویل 3; الهى بودن سنن; 4. اختیار و سنتهاى الهى)، ویژگیهاى سنت امتحان (قطعیت، تبدیل و تحویل ناپذیرى، عمومیت، خدایى بودن این سنت، و تکرار امتحان در طول زندگى)، ضرورت شناخت سنت امتحان، ارتباط امتحان با سنن دیگر، و وظایف ما در برابر امتحان، تحت عنوان «امتحان از سنن الهى» مطرح مى شود.و در پایان آثار و اهداف امتحان را مورد بررسى قرار مى دهد که عبارت اند از: هدایت انسانها، تحقق ایمان واقعى، تمایز و جداسازى صفوف، تطهیر ایمان از ناخالصیها، ثواب و عقاب، تربیت و تکامل، و رجوع به خداوند.
رضا حسینی پور در سال 1378 در پایان نامه خود با عنوان ابتلا و آزمایش انسان در قران به این موضوع اشاره کرده است . مباحث اصلى تحقیق حاضر در سه بخش آمده است: بخش اول، بررسى مسأله ابتلا و امتحان در قرآن: تفاوت میان امتحانات الهى و امتحانات بشرى، آزمایش الهى عمومى و همگانى است، فلسفه ابتلائات و امتحانات الهى، مراتب ابتلا و آزمایش; بخش دوم، اسباب و عوامل ابتلائات و آزمایش هاى الهى: مشکلات و حوادث، مال و فتنه هاى آن، اموال و اولاد دو وسیله مهم در آزمایش، مواهب مادى، نیکى ها و بدى ها، وجود شیطان و القائات او عامل آزمایش است، زینت هاى زمین; بخش سوم، آزمایش اولیاى الهى: حضرت نوح(ع)، آزمایش ها و ابتلائات حضرت ابراهیم(ع)، ابتلائات و آزمایش هاى یوسف(ع)، ابتلاى ایوب(ع) به بلاهاى گوناگون، آزمون بزرگ داود، سلیمان(ع).
مصیب بناری در سال 1379 در پایان نامه خود با عنوان آدم، ابلیس و آزمایش الهى در قرآن به این موضوع اشاره کرده است .نویسنده در این تحقیق با استفاده از آیات قرآن و تفاسیر و آثار دیگر به تبیین خلقت انسان و سجده فرشتگان و تمرد شیطان پرداخته است. آن در پنج فصل با این موضوعات تنظیم و نگارش شده است: در فصل اول با عنوان خلقت انسان به بررسى آیات مربوط به خلقت و پیدایش آدم و در فصل دوم، با نام آدم به بررسى واژگان انسان، بشر و آدم در قرآن و خلیفة الهى انسان، رانده شدن انسان از بهشت و خلقت حوا و جز آنها پرداخته شده است. فصل سوم، تحت عنوان ابلیس به بحث درباره موضوعاتى از قبیل سبب آفرینش شیطان، سجده فرشتگان براى آدم، ابلیس در ادبیات عرفانى، آدم(ع) و ابلیس و تفاوت عصیان آن دو اختصاص یافته است. فصل چهارم، درباره آزمایش الهى است و در آن از علت آزمایش انسان توسط خداوند، آیات مربوط به آزمایش، امتحان الهى در ادبیات عرفانى سخن رفته است. در فصل پنجم آزمایش الهى و پیغمبران بررسى شده و در آن انواع آزمایش پیامبران الهى بیان گردیده است.
مهناز شهنازی در سال 1379 در پایان نامه خود با عنوان آزمایش انسان و جلوه هاى آن در قرآن و حدیث به این موضوع اشاره کرده است . در این تحقیق آزمایش انسان در شش فصل با این عناوین بررسى شده است: بخش اول، بررسى آزمایش و مترادف هاى آن: بلاء و ابتلاء، فتنه، امتحان، محض; بخش دوم، حقیقت آزمایش الهى، ضرورت و شناخت انواع آن: سنت آزمایش، انواع آزمایش; بخش سوم، حکمت هاى آزمایش: جداسازى و تمایز، انسان سازى و اصلاح، رشد و شکوفایى، رسیدن به کمال; بخش چهارم، جلوه هاى آزمایش: اولاد، اموال، جهاد، حج، شهوات; بخش پنجم، الگوهاى آزمایش: ابراهیم(ع)، سلیمان(ع)، داود، ایوب و یونس; بخش ششم، عوامل موفقیت: توجه به خدا، فضائل اخلاقى،...
معصومه کرد امیری در سال 1388 در پایان نامه خود با عنوان انسان و انواع آزمایش از دیدگاه قرآن و سنت به این موضوع اشاره کرده است .بررسی انواع آزمایشهای الهی از دیدگاه قرآن و روایات است. آزمایش و ابتلا به عنوان یکی از سنتهای مهم و تغییرناپذیر الهی در این تحقیق مورد مطالعه قرار گرفته است. این سنت الاهی شامل حال همه انسانها در همه اعصار می‌گردد. هدف از این آزمایش چنانچه نگارنده از مفاد آیات قرآن به دست آورده است، رشد و تکامل استعدادهای آدمی، ظهور لیاقت ذاتی و شئون باطنی، آشکار سازی نقایص و ضعف‌ها و پی‌بردن به فضایل و کمالات انسان است. به اعتقاد نویسنده در پرتو این ابتلائات و امتحان‌های الهی است که انسان به ناتوانی‌های خود اعتراف می‌کند و به درگاه خالق خود تضرع و توبه می‌نماید. نویسنده مطالب خود را در دو بخش کلی ارائه نموده است. بخش اول به واژه‌شناسی انسان، ابتلاء، فتنه و امتحان و بیان دیدگاه قرآن و روایات در باره این سنت الهی اختصاص دارد. او در بخش دوم با استناد به آیات قرآن و ذکر مصادیق متعدد قرآنی انواع آزمایشهای الاهی و پیامدهای آن را توضیح می‌دهد. این آزمایش‌ها گاهی با اعطای نعمت‌های فراوان و گاهی با گرفتن نعمتها و به همراه نقمتها و سختیها همراه است. ابتلائات الهی گاهی فردی است و گاهی مربوط به حوزه اجتماع است و نحوه آزمایش بسته به شرایط و ویژگی‌های
مشخصات فروشنده
نام و نام خانوادگی : شادمان روستا ناوی
شماره تماس : 09195145166
ایمیل :mohandesbartar@gmail.com
سایت :fileyar.ir
برای خرید و دانلود فایل و گزارش خرابی از لینک های روبرو اقدام کنید...
پرداخت و دانلودگزارش خرابی و شکایت از فایل