آداب معاشرت در قرآن
فهرست مطالب
مقدمه 8 کلیات 9 تبیین موضوع 9 اهمیت و ضرورت موضوع 9 انگیزه انتخاب موضوع 9 پیشینه موضوع 9 سؤالات 10 روش تحقیق 10 فرضیه 10 چکیده 11 الف – شناخت لغوی 12 الف – شناخت لغوی 13 1-معاشرت 13 2- روابط 14 ب- کاربرد قرآنی 16 1- معاشرت 16 2- روابط 17 ج – شناخت حوزه معاشرت انسان 20 چگونگی معاشرت 24 حفظ عزت انسانی در روابط و معاشرت 25 اعتدال در معاشرت 25 د- هدف از معاشرت 25 ﻫ – انواع معاشران 26 بخش اول : آداب معاشرت درحوزه عمومی 29 1- آداب وارد شدن به خانه 30 امنیت و آزادی در محیط خانه 33 کنترل نگاه 37 2- آداب سلام و تحیت 39 اهمیت سلام نمودن در قرآن 39 اهمیت سلام نمودن در سنت 40 آداب سلام 41 کیفیت سلام و تحیت 42 فلسفه سلام کردن 43 آداب فقهی سلام کردن 44 لزوم پاسداری از این سنت اسلامی 46 3- آداب غذا خوردن 47 بخش دوم 49 بررسی معاشرت درحوزه مسلمانان 49 بررسی معاشرت مسلمانان از دیدگاه قرآن 50 1- مسالمت و بخشش 51 2- فرو بردن خشم و احسان 54 3- دوری از تکبر و فخر فروشی 56 4- پرهیز از بدگویی و عیب جویی 57 5- صداقت 59 6- دوری از تمسخر و گمان بد 60 بخش سوم : آداب معاشرت در حوزه خانواده و خویشاوندان 74 1- آداب معاشرت با والدین و فرزندان 75 الف – آداب معاشرت با والدین 76 معاشرت با والدین از دید گاه قرآن 76 دقت فوق العاده در احترام به پدر و مادر 79 معاشرت با والدین از دیدگاه روایات 84 هشدارها در مورد والدین 89 نیکی به والدین در حیات و ممات 90 افضل اعمال در ارتباط با والدین 91 اقسام پدران 91 ب – روابط و وظایف متقابل والدین با فرزندان 94 بررسی وظایف والدین و فرزندان از دیدگاه قرآن 94 بررسی وظایف و حق فرزند از دیدگاه روایات 98 محبت به فرزند 98 اجرای عدالت 99 توجه بیشتر به دختر 100 2- آداب معاشرت زوجین 100 بررسی معاشرت زوجین از دیدگاه قرآن 101 1- وفاداری به پیمان ازدواج 101 2- مودت و مهربانی و ایجاد آرامش 102 3- حفظ و پوشانیدن عیوب یکدیگر 104 ادای حقوق یک دیگر 106 هدایت و فضاسازی معنوی 117 حق همسر در روایات 117 3- آداب معاشرت در حوزه خویشاوندان 120 بررسی معاشرت در حوزه خویشاوندان از دیدگاه قرآن 121 معاشرت با خویشاوندان از دیدگاه روایت 126 قطع رحم از دیدگاه قرآن 127 زیان کاران واقعی 131 اولوا النُهی از دیدگاه پیامبر ( ص ) 135 عاقبت قطع از دیدگاه روایات 136 ائمه معصومین ( ع ) مصداق اولوالارحام 136 آداب معاشرت با ارحام هم کیش 138 4- آداب معاشرت برادران و خواهران 139 بخش چهارم : آداب معاشرت در حوزه مرتبطان غیر خویشاوند 142 معاشرت با همسایگان 143 انواع همسایه و حق آنها 146 روابط همسایگان و حقوق آنان بر یکدیگر 148 عاقبت همسایه آزاری 149 2- معاشرت با دوستان 151 آئین دوست یابی از نظر دیل کارنگی 154 آئین دوستیابی از دیدگاه قابوسنامه و حکما و بزرگان 155 لقمان حکیم و وصیت او به پسرش پیرامون دوستی 156 صفات و ویژگی های دوست خوب در اسلام 157 آداب رفاقت 160 3- معاشرت با معلمان و مربیان 162 4- معاشرت با مومنان و برادران دینی 166 الف – اصلاح بین مردم و عدالت ورزی 166 ب – اخوت و تقوی 168 ج- برآوردن نیازهای مومنان 176 5- معاشرت با مسؤلان و نهادهای اجتماعی 178 رعایت ادب گفتار در برابر پیامبر ( ص ) 183 بخش پنجم : آداب معاشرت در حوزه غیر مسلمانان 186 چگونگی معاشرت با اهل ذمه 199 مقاومت در جنگ با کفار 204 بخش اول : انسان موجودی اجتماعی 211 اجتماعی شدن فرد 215 بخش دوم : جایگاه روابط اجتماعی از نظر اسلام 217 بخش سومآثار روانشناختی آداب معاشرت 221 عدم افشای « اسرار » یا گفتار بیرون از حد تحمل 230 انطباق کردار با گفتار شرط اصلی تأثیر گفتار 232 نقش معاشرت در برآوردن نیازهای اساسی 234 نقش معاشرت در رشد اجتماعی 246 نقش معاشرت در توسعه ارتباط با دیگران 248 نقش معاشرت در رشد اخلاقی 249 رشد و توسعه تمایلات به گروهها و مؤسسات اجتماعی 250 نقش معاشرت در احساس نشاط و سرزندگی ( شادمانی و سرور ) 255 سخن نهایی 259 منابع و مأخذ 261
منابع و مأخذ
1- قرآن کریم , ترجمه مکارم شیرازی
2- نهج البلاغه ، ترجمه و شرح ، علینقی ، فیض الاسلام ، تهران ، انتشارات فقیه ، چاپ دوم ، سال 1351 ش
3- صدوق ، ابوجعفر محمد بن علی ، الأمالی ، انتشارات کتابخانه اسلامیه ، سال 1362 هـ . ش
4- قابلی ، علی ، آیین دوست یابی از دیدگاه معصومین ( ع ) , انتشارات نصایح , چاپ صدر , 1379 ش
5- طوسی , خواجه نصیرالدین , اخلاق ناصری , تصحیح و توضیح دکتر مجتبی مینوی , علیرضا حیدری , تهران , خوارزمی , 1356
6- محدثی , جواد , اخلاق و معاشرت , انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، چاپ دوم 1380 ش
7- مصباح یزدی ، محمد تقی , اخلاق در قرآن , انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ، چاپ چهارم ، 1379 ش
8- گوهری ، سید اسماعیل ، ارزش پدر و مادر ، نشر نیایش ، 1373 ش
9- طیب , سید عبد الحسین , اطیب البیان فی تفسیر القرآن , تهران , انتشارات اسلام , چاپ سوم , 1366 ش
10-دیلمی ، حسن بن ابی الحسن ، اعلام الدین فی صفات المؤمنین ، قم ، موسسه آل البیت ، 1408 ق
11-حسینی الهمدانی , سید محمد , انوار درخشان در تفسیر قرآن , تهران , کتابفروشی لطفی , 1380 ق
12-داور پناه , ابوالفضل , انوار العرفان فی تفسیر القرآن , تهران , انتشارات صدر , چاپ اول , 1375 ش
13-مجلسی , محمد باقر , بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار ( ع ) , بیروت , موسسه الوفاء , 1440 ق
14-مرنضی الزبیدی , محمد , تاج العروس من الجواهر القاموس , بیروت , دارالمکتبه الحیا] , 1306 ق .
15-امام خمینی ( قدس سره ) , تحریر الوسیله , قم , دارالعلم , 1358 ق .
16-حر عاملی , محمد بن علی , تحف العقول عن اخبار آل الرسول , قم ، موسسه انتشارات اسلامی , 1401 ق
17- سید محمد , طبا طبائی , تفسیر المیزان , ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی , قم , دفتر انتشارات اسلامی , چاپ پنجم , 1374 ش
18-قریشی ، علی اکبر , تفسیر احسن الحدیث ، تهران , واحد تحقیقات اسلامی , بنیاد بعثت , چاپ اول , 1366 ش
19-الحسینی الشاه عبدالعظیمی , حسین ابن احمد , تفسیر اثنی عشری , تهران , انتشارات میقات , چاپ اول , 1364 ش
20-نجفی , محمد جواد , تفسیر آسان , تهران , کتابفروشی اسلامیه , چاپ اول , 1364-1362 ش
21-گنابادی ، سلطان محمد ، تفسیر بیان السعاده , ترجمه خانی و ریاضی ، تهران ،چاپ و انتشارات پیام نور و ارشاد , 1372 ش
22-طالقانی , سید محمود ، تفسیر پرتوی از قرآن , تهران ، شرکت سهامی انتشار ،چاپ چهارم , 1362 ش
23-بروجردی , سید ابراهیم , تفسیر جامع , انتشارات صدر , چاپ دوم , 1377 ش .
24-خسروانی , علی رضا میرزا , تفسیر خسروی , تهران , انتشارات کتابفروشی , 1390 ق
25- کاشانی , ملافتح الله , تفسیر خلاصه المنهج , تهران , کتابفروشی اسلامیه , 1374 ق
26-ثقفی تهرانی , محمد , تفسیر روان جاوید , تهران , انتشارات برهان , چاپ دوم , 1398 ق
27-مصطفوی , حسن , تفسیر روشن , تهران , مرکز نشر کتاب , 1380 ش
28-رهنما , زین العابدین , تفسیر رهنما , تهران , انتشارات کیهان , 1346 ش
29-رازی , ابوالفتوح حسین بن علی, تفسیر روض الجنان و روح الجنان , مشهد , بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی , 1408 ق
30-شیخعلی الشریف اللاهیجی , بهاء الدین محمد , تفسیر شریف لاهیجی , تهران , موسسه مطبوعاتی علمی , 1363 ش
31-عاملی , ابراهیم , تفسیر عاملی , تهران , کتابفروشی صدوق , چاپ اول , 1363 ش
32-قمی , علی بن ابراهیم بن هاشم , تفسیر قمی , قم , دارالکتاب , چاپ چهارم , 1367 ش
33-فخر رازی , تفسیر کبیر , قم , دفتر تبلیغات اسلامی , 1363 ش
34-میبدی , ابوالفضل , تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار , تهران , انتشارات امیر کبیر , 1363 ش
35-صادق نوبری , عبدالمجید , تفسیر کشف الحقایق عن نکت الایات و الدقائق , تهران , اقبال , , 1381 ش
36-الجرجانی , ابوالمحاسن الحسین بن الحسن , تفسیر گازر ( جلاء الاذهان و جاء الاحزان ) , تهران , دانشگاه تهران , چاپ اول , 1337 ش
37-واعظ کاشانی , کمال الدین حسین , تفسیر مواهب علیه , تهران , کتابفروشی اقبال , چاپ اول , 1317ش
38-طبرسی , شیخ ابوعلی الفضل بن الحسن , تفسیر مجمع البیان , تهران , انتشارات فراهانی , چاپ اول , 1360-1350 ش
39-عروسی هویزی , عبد علی بن جمعه , تفسیر نورالثقلین , قم , موسسه اسماعیلیان , چاپ چهارم , 1415 ق
40-ناصر مکارم شیرازی , تفسیر نمونه , تهران , دارالکتاب الاسلامیه , 1353-1366 ش
41-گروهی از مترجمان , تفسیر هدایت , مشهد , بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس , 1377ش
42-کاشانی , ملا فتح الله , تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخاطبین , تهران , کتابفروشی اسلامیه , چاپ دوم , 1344ش
43-حر عاملی , محمد بن حسن , تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه , تهران , بی جا , 1380 ق
44-نراقی , محمد مهدی , جامع السعادات , نجف , منشورات جامعه النجف الینیه , 1383 ش
45-جامع الاخبار
46-کینگ , ساموئل , جامعه شناسی , ترجمه مشفق همدانی , تهران , امیرکبیر ,چاپ چهارم ، 1349 ش
47-محسنی , منوچهر , جامعه شناسی عمومی , تهران , طهوری ,چاپ دوازدهم، 1372 ش
48-مطهری , مرتضی , جامعه و تاریخ ( مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی ) , تهران , انتشارات صدرا , بی تا
49-بلاغی , سید عبدالحجت , حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر , قم , انتشارات حکمت , 1386 ق
50-ناصری , شیخ علی اکبر , حقوق اسلامی ( بر اساس رساله الحقوق امام زین العابدین ( ع ) , تهران , شرکت سهامی طبع کتاب , چاپ اول , 1343 ش
51-صدوق , ابوجعفر محمد بن علی , الخصال , قم , انتشارات جامعه مدرسین , الطبعه الثانی , 1403 ق
52-دهخدا , علی اکبر , لغت نامه , تهران , انتشارات دانشگاه تهران , 1377 ش
53-اسدی گرمارودی , محمد , درسهایی از تربیت انسانی , تهران , مرکز نشر فرهنگی رجاء , چاپ سوم , 1373 ش
54-الألوسی البغدادی , سید محمود شکری , روح المعانی فی تفسیر القرآن العیم و السبع المثانی , تهران , انتشارات جهان
55-امام خمینی ( قدس سره ) , رساله نوین , دفتر نشر فرهنگ اسلامی , تهران , 1359 ش
56-امام خمینی ( ره ) , رساله احکام , تهران , انتشارات فقیه و کانون خدمات فرهنگی الست , بی تا
57-فتال نیشابوری , محمد بن حسن , روضه الواعظین , قم , انتشارات رضی , بی تا
58-شریعتمداری , علی , روانشناسی تربیتی , تهران , انتشارات امیر کبیر , چاپ چهارم , 1369 ش
59-محدث قمی , سفینه البحار , تهران , انتشارات فراهانی , بی تا
60-ابن ابی الحدید , عزالدین , شرح نهج البلاغه , قم , کتابخانه آیت الله مرعشی , 1406 ق
61-خوانساری , جمال الدین محمد , شرح غررالحکم و دررالکلم با مقدمه و تعلیق میر جلال الدین حسینی أرموی , تهران , موسسه انتشارات دانشگاه تهران , 1366 ش
62-مغنیه , محمد جواد , شیعه و زمامداران خودسر , مرکز نشر معارف اسلامی , چاپ دوم , بی تا
63-صدوق , ابوجعفر محمد بن علی , علل الشرایع , قم , مکتبه الداوری ( افست ) , بی تا
64-الطباطبائی الیزدی , السید محمد کاظم , العروه الوثقی و بها مشها تعلیقات : آبت الله العظمی الامام الخمینی , آیت الله الاراکی , آیت الله العظمی السید الخوثی , آیت الله العظمی السید گلپایگانی , البیروت , الطبعه الاولی , الدار الاسلامیه , 1410 ق
65-تمیمی آمدی , عبدالواحدبن محمد , غررالحکم و دررالکلم , قم , انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی , 1366 ش
66-سبحانی , جعفر , فرازهایی از تاریخ اسلام , نشر مشعر , بی جا , چاپ سیزدهم , 1381 ش
67-سیاح , احمد , فرهنگ بزرگ جامع نوین , تهران , بی جا , چاپ نهم , 1335 ش .
68-معین , محمد , فرهنگ فارسی معین , تهران , انتشارات امیرکبیر , چاپ ششم , 1371 ش
69- معادی خواه ، عبدالمجید ، فروغ بی پایان : فرهنگ تفصیلی مفاهیم قرآن کریم ، تهران ، نشرذره ، 1378
70-دکتر خاتمی ، احمد ، فرهنگ نامه موضوعی قرآن کریم ، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1383
71-امام رضا علی بن موسی الرضا ( ع ) , فقه الرضا , چاپ کنگره امام رضا ( ع ) , مشهد , 1406 ق
72-سید قطب , فی ظلال القرآن , دار احیاء التراث العربی , بیروت , 1391 ق
73-حمیری , عبدالله بن جعفر , قرب الاسناد , تهران , انتشارات کتابخانه نینوی , بی تا
74-شهیدی , جعفر , قرآن و عترت ( زندگانی پیامبر ( ص ) , تهران , انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی , بی تا
75-قریشی , علی اکبر , قاموس قرآن , تهران , دارالکتاب الاسلامیه , چاپ ششم , 1371 ش
76-انصاری , محمد جعفر , کشکول انصاری , دفتر نشر مصطفی , چاپ اول , 1373 ش
77-کلینی , ابوجعفر محمدبن یعقوب , الکافی ( اصول ) , ترجمه و شرح سید جواد مصطفوی , تهران , انتشارات چهارده معصوم , بی تا
78-غزالی , امام محمد , کیمیای سعادت , تصحیح , احمد آرام , انتشارات گنجینه , چاپ پنجم , 1379 ش
79-طوسی , خواجه نصیرالدین طوسی , برگزیره اخلاق ناصری , تهران , چاپخانه شفق , 1377 ش
80-ابن منظور , محمد بن مکرم , لسان العرب , تصحیح , امین عبدالوهاب و محمد صادق عبیدی , بیروت , دارالاحیاء التراث العربی و موسسه التاریخ العربی , الطبعه الاولی , 1416- 1996 م
81-مسعودی , علی بن حسین , مروج الذهب و معادن الجواهر , تهران , بنگاه ترجمه و نشر کتاب 1344
82-اشکوری , قطب الدین , محبوب القلوب , ترجمه سید احمد اردکانی , تهران , انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی , چاپ اول , بهار 1380
83-نراقی , مولا احمد , معراج السعاده , انتشارات علمی اسلامی , 1351 ش
84-طبرسی , علی بن حسن , مشکاه الانوار , نجف , کتابخانه حیدریه , 1385 ق
85-راغب اصفهانی , حسین بن محمد , مفردات فی غریب القرآن , دمشق بیروت , دارالعلم الدار الشامیه , 1412 ق
86-لویس معلوف , المنجد فی اللغه , ترجمه محمد بندر ریگی ، انتشارات ایران ، تهران ، 1380
87-نوری طبرسی , میرزاحسین , مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل , قم , موسسه آل البیت ( ع ) , 1408 ق
88-طریحی , فخرالدین , مجمع البحرین , کتابفروشی مرتضوی , تهران , چاپ سوم , 1375 ش
89-قمی , شیخ عباس , مفاتیح الجنان , تهران , دفتر نشر فرهنگ اسلامی , چاپ سوم , 1366 ش
90-ابوالحسن احمد بن فارس بن ذکریاء , مقاییس اللغه , انتشارات دار احیاء الکتب العربیه ، قاهره 1261
91-افرام البستانی , منجد الطلاب , ترجمه محمد بند ریگی , تهران , انتشارات اسلامی , بهار 1375 ش
92-سیاح ، احمد ، ترجمه المنجد ، انتشارات اسلام ، تهران 1377
93-علامه صفی پور طالب نژاد ، عبدالرحیم بن عبدالکریم ، منتهی الارب ، اسلامیه أفست ، تهران ، 1377
94-طبرسی , رضی الدین حسن بن فضل , مکارم الاخلاق , قم , انتشارات شریف رضی , 1412 ق
95-گیلانی , عبدالرزاق , مصباح الشریعه مفتاح الحقیقه , تهران , نشر صدوق , چاپ دوم , 1260 ش
96-ورام بن ابی فراس , مجموعه ورام , قم , انتشارات مکتبه الفقیه , بی تا
97-فیض کاشانی , محمد بن محسن , المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء , قم , انتشارات اسلامی , 1340 ش
98-صدوق , ابوجعفر محمد بن علی , من لا یحضره الفقیه , قم , انتشارات جامعه مدرسین , 1413 ق
99-طبرسی , ابوالفضل علی بن حسن , مشکاه الانوار , نجف , کتابخانه حیدریه , 1385 ق
100- بانوی ایرانی سیده نصرت بیگم ,مخزن العرفان فی تفسیر القرآن , تهران , نهضت زنان مسلمان , 1361 ش
مقدمه
معاشرت نیکو بستگی به علم و تعلیم و حلم و تربیت نیکو و عمل صالح ، صبر و تحمل و مهر و محبت و اخلاق حسنه دارد . آنکه علمش بیشتر و تربیتش نیکو تر است عملش صالح تر است و مطمئنا از رذائل اخلاقی همچون خشم و شهوت ، بخل و حسادت ، افراط و تفریط و عصبیت و تکبر و خود بینی به دور است . در این حالت چنین شخصی نه تنها از سلامت جسم وروان برخوردار است بلکه معاشرانش نیز از این چشمه فیاض بهره کافی می برند ، و معاشرت با چنین فردی سعادت دو دنیا را به همراه دارد .
از پیامبر ( ص ) روایت شده :
« مومنی که با مردم می آمیزد و آزار آنها را تحمل می کند در پیشگاه الهی اجرش بزرگتر است از آن مومنی که با مردم آمیزش ندارد و بر اذیت آنها صبر نمی کند . » [1]
درباره معاشرتهای اجتماعی ، حضرت علی ( ع ) در توصیه خود به فرزندشان امام مجتبی ( ع ) چنین فرمود :
« به اتکاء روابط دوستانه و رفاقت صمیمانه ، حق برادرت را ضایع مکن ، چه در زمینه تضییع حقوق ، روابط دوستی نابود می شود و آنکس که حقش را تباه ساختی ، برای تو برادر نخواهد شد . » [2]
روابط افراد با همدیگر در کلیه سطوح اجتماعی ، باید رفتاری برادرانه و دوستانه باشد همراه با عدل و انصاف ، تا بقاء و دوام یابد و البته در سایه چنین معاشرتهایی جامعه رو به تکامل و امنیت و سعادت پیش می رود . البته هرگز نمی توانیم با تمام افراد جامعه رفتاری برادرانه داشته باشیم مگر اینکه به فرموده خداوند در قرآن کریم گوش جان دهیم و دستورات ایشان را آمیزه گوش خود نماییم .
کلیات
تبیین موضوع
از آنجایی که آدمی بالطبع موجودی اجتماعی است و به صورت اجتماعی زندگی می کند و زندگی فردی آن تقریبا امکان پذیر نمی باشد آداب معاشرت و روابط اجتماعی در اسلام دارای اهمیت مضاعفی است و قرآن کتابی است که برای هدایت بشر آمده لذا در تنظیم روابط بین انسان و خدا ، انسان با طبیعت و انسان با انسانهای دیگر او را یاری می کند و به بیان دستوراتی برای تحسین روابط اجتماعی می پردازد که این آداب گاهی جنبه حقوقی دارد و گاهی جنبه اخلاقی ما بنا داریم در این رساله آداب معاشرت را مورد بررسی قرار داده ، شأن نزول ، نظرات مفسران و روایاتی که در بیان آیات آمده است را مورد کنکاش قرار دهیم .
اهمیت و ضرورت موضوع
انسان در همه عرصه ها به روابط و معاشرت با یکدیگر نیازمند است ، اقتصاد ، سیاست و … در برقرری ارتباط در این حوزه ها به معاشرت می پردازد و اکنون سوال اساسی آن است که چگونه باید این ارتباط انجام بپذیرد از آنجا که همه در عرصه های مختلف نیازمند به ارتباط و معاشرت هستند و باید این معاشرت و ارتباط بر طبق دستور دین و قرآن باشد و پژوهش در این موضوع ضروری است و اهمیت بسیاری دارد ما در این رساله به این موضوع می پردازیم .
انگیزه انتخاب موضوع
با توجه به اینکه در معاشرتها خیلی از مسائل رعایت نمی شود و از سوی دیگر اسلام به آداب معاشرت صحیح تأکید کرده است ما به بررسی این مساله می پردازیم و امیدواریم که در رفع مشکلات اجتماع مؤثر باشیم .
پیشینه موضوع
چون معاشرت و ارتباط از آغاز خلقت انسان بین افراد رایج بوده است قرآن به عنوان کتاب هدایت ، در آیات زیادی به آن پرداخته است . همچنین در روایات نبوی هم از آن بحث شده است بدین روی این دو ، منبع مهم برای بررسی مسائل مورد بحث ما شناخته می شوند . در تبیین پیشینه باید نخستین پیشینه ها را در موضوعات مطرح شده در کتب تفاسیر و کتب اخلاقی جستجو نمود که به تدریج در این مورد کتب مستقلی تألیف یافته است و در دوران اخیر نیز این موضوع بیشتر مورد توجه قرار گرفته است که می توان به برخی از کتب مستقل در دوران معاصر اشاره نمود . ازجمله : اخلاق معاشرت ( جواد محدثی ) ، اخلاق و معاشرت در اسلام ( علی قائمی )
سؤالات
1- معاشرت از نظر واژگان و اصطلاح چیست ؟
2- کاربرد و بسامد واژگان و محتوای این موضوع در قرآن چه میزان است ؟
3- اقسام و انواع معاشرت کدامند ؟
4- آداب معاشرت در حوزه عمومی جهان اسلام ( بین مسلمانان) و جهان انسان چگونه باید باشد؟
5- آداب معاشرت در حوزه خاص ( اقارب ، همسایگان ، همسفران ، دوستی و …) چگونه صورت می پذیرد ؟
6- آثار و پیامدهای رعایت و عدم رعایت آداب معاشرت کدام است ؟
روش تحقیق
این تحقیق به روش کتابخانه ای صورت گرفته است که با مراجعه به کتابخانه و بررسی کتب مختلف و در بعضی موراد مراجعه به اینترنت تدوین شده است .
فرضیه
قرآن ، کتاب هدایت است ، در کتاب هدایت روابط اجتماعی مورد توجه قرار گرفته و در انواع معاشرت ها آداب و دستور العملهایی در این زمینه ارائه شده است که با سیره نبوی تجسم یافته و قرآن در حوزه عمومی و خاص ، آداب و مقررات خاصی رابیان نموده که در این رساله ما به آن می پردازیم .
چکیده
در فصل اول شناخت حوزه معاشرت که انسان در اجتماع با چه گروههایی باید معاشرت کند و هدف معاشرت و انواع معاشران با توجه به آیات و روایات مورد بررسی قرار گرفت .
در فصل دوم آداب معاشرت در حوزه های مختلف در بخشهای پنج گانه به شرح ذیل آمده است :
بخش اول در حوزه عمومی شامل آداب وارد شدن به خانه ، آداب غذا خوردن ، آداب تحیت و سلام ، مطرح گردید .
و در بخش دوم آن آداب معاشرت در حوزه مسلمانان و در بخش سوم آداب معاشرت در حوزه خانواده و خویشاوندان شامل مباحث آداب معاشرت والدین و فرزندان ، آداب معاشرت زوجین آداب معاشرت در حوزه خویشاوندان و بستگان از دیدگاه قرآن و سنت مورد بررسی واقع شد .
در پایان این بخش به آداب معاشرت برادران و خواهران نسبی و رضاعی از دیدگاه روایات و رعایت حقوق بین آنها اشاره شد .
بخش چهارم : آداب معاشرت در حوزه مرتبطان غیر خویشاوند شامل :
معاشرت با همسایگان ، معاشرت با دوستان ، معاشرت با معلمان و مربیان ، معاشرت با مومنان و برادران دینی و برآوردن نیازهای همدیگر . معاشرت با مسئولان و نهادهای اجتماعی و رعایت حقوق و احترام متقابل بین مسئولان ، نهادهای اجتماعی و مردم آمده است .
بخش پنجم آداب معاشرت در حوزه غیر مسلمانان با توجه به اصل عدم تسلط کفار بر مسلمانان و چگونگی معاشرت با انواع کافران ( حربی و غیر حربی و … ) و نهی از دوست داشتن والدین کافر از دیدگاه قرآن و روایات و تفاسیر مختلف آمده است .
در فصل سوم جایگاه , آثار و پیامدهای معاشرت که شامل سه بخش است .
بخش اول : انسان موجودی اجتماعی است .
بخش دوم : جایگاه روابط اجتماعی از نظر اسلام .
بخش سوم : آثار روانشناختی آداب معاشرت و تأثیرات رفتاری و گفتاری افراد بر یکدیگر بر اساس آیات و نظر روانشناسان آمده است .
[1] – مجموعه ورام ، ج 1، ص 9
[2] – نهج البلاغه ، فیض ، نامه 31
الف – شناخت لغوی
در این بخش بر آنیم تا با بررسی دقیق تر معانی لغت ، با استفاده از کتب مرجع موجبات آشنایی بیشتر خواننده را با مفاهیم مطرح شده در تحقیق فراهم نماییم .
1-معاشرت
با مراجعه به کتابهای لغت روشن می گردد که این کلمه از ریشه العشره به معنای هم نشینی و مصاحبت آمده است .
ابن منظور در لسان العرب در معنای این کلمه می نویسد ، العشره = المخالطه و معاشره را به معنای مخالطه و مصاحبت دانسته است . [1]
دهخدا در فرهنگش در ذیل واژه معاشرت به این معانی اشاره کرده است :
آمیختن با هم ، گفت و شنید با هم ، الفت و مصاحبت و همدمی و رفاقت و زندگانی با هم ، خوردن و آشامیدن با هم ، نشست و برخاست ، خوش معاشرت . [2]
با مراجعه به کتابهای لغت عربی در می یابیم که این کلمه دارای مشتقاتی است که ما آن مشتقاتی را که به موضوع ما مربوط است را به همراه معانی آنها ذکر خواهیم کرد .
الف – عشیره : خانواده . راغب می گوید :
عشیره اهل رجل و خانواده اوست که بوسیله آنها زیاد می شود و برای او به منزله عدد کامل می شوند که عشیره عدد کامل است ، دیگران آنرا اقوام نزدیک پدری یا قبیله گفته اند « عشیره الرجل بنو ابیه لادنون او قبیله » .
باید دانست که پدران و فرزندان و برادران داخل در عشیره نیستند به قرینه ﴿ قُلْ إِن کاَنَ ءَابَاؤُکُمْ وَ أَبْنَاؤُکُمْ وَ إِخْوَنُکُمْ وَ أَزْوَجُکمُْ وَ عَشِیرَتُکمُْ … ﴾ [3]
مگر آنکه گفته شود « عشیرتکم » ذکر عام بعد از خاص است . [4]
ب- عشیر : معاشر و هم نشین چه دور و چه نزدیک . [5]
قبیله و طایفه ، خویشاوند ، فامیل ، دوست ، رفیق ، شوهر ، زن . [6]
زبیدی می گوید : عشیر به معنای هم نشین است و کسی که با او معاشرت می شود و آن به معنای نزدیک و دوست صمیمی است وهم نشین انسان همسرش می باشد برای اینکه با او معاشرت می کند و مورد معاشرت او قرار می گیرد . بنابراین هم نشین ،همان دوست صمیمی و همراه است. [7]
عشیر به معنای یک دهم نیز آمده است . [8]
ج – المعشر : جماعت ، جمعیت ، خانواده و اهل انسان ، جن و پری ، انسان ، گروه . [9]
د- عشره : رفت و آمد کردن با یک دیگر ، معاشرت ، رفت و آمد و نشست و برخاست. [10]
ه- عاشره : با او رفت و آمد و نشست و برخاست و معاشرت کرد ، با او مصاحبت و هم نشینی کرد . [11]
ح – عاشرته : در دامان شدن برای او مثل عدد ده کامل شدن . [12]
خ – معاشر : به معنای جماعتی از مردم است چنانچه پیامبر ( ص ) فرموده :
« نحن معاشر الانبیاء …» ما گروه پیامبران …
دکتر معین در فرهنگ خود در معنای معاشر چنین می نویسد : « 1- به معنای یار و رفیق ( صفت ) 2- با کسی زندگی کننده ( اسم فاعل ) 3- معاشر به معنای گروه ( اسم جمع ) که تنها به این
صورت آن هم در حدیث به کار رفته است . » [13]
2- روابط
روابط جمع رابطه است . رابطه به معنای بستگی ، علاقه ، پیوند می باشد .[14] البته از این ریشه اصلی ربط به دو واژه ذیل نیزمی توان اشاره کرد .
الترابط به معنای ایجاد را بطه و پیوند . [15]
ارتباط به معنای التزام ، نسبت ، پیوستگی از دو سو .[16]
دهخدا در فرهنگش ذیل واژه روابط گفته است : در اصطلاح فارسی زبانان ، ارتباط ، رفت و آمد ، مراوده ، معاشرت و آمیزش . [17]
و هم چنین ذیل واژه ربط به این معانی اشاره می کند : علاقه و آنچه بدان چیزی را به چیزی ببندند . [18]
علقه و وصله ، هر چیزی که بستگی به چیز دیگر داشته باشد .
– سلسله و زنجیر.
– کلمه پاورقی یعنی کلمه ای که در پایین صفحه نویسند و به عین همان کلمه ای باشد که در اول سطر صفحه بعد نوشته می شود .
– آشنایی ، ارتباط و پیوندی که در میان دو کس به واسطه دوستی و آشنایی پیدا می شود .
– ( در اصطلاح شطاریان ) مرشد کامل را گویند که مسترشد را به حق تعالی رابطه دهد. [19]
با مراجعه به کتابهای لغت عربی به معنای ربط و مشتقات آن در می یابیم که عبارت است از : ربط : بستن و بعدا برای هر کسی که در حصاری پناه گیرد و در آن از دشمنان بیرون حصار دفاع کند . [20]
ربط الفرس : بستن اسب در جایی که نگهداری و حفظ شود . [21]
رباط الجیش : باقی ماندن و پیوستن سپاه ، کمین گاه ، استراحت گاه سربازان ( چاپار خانه و قرار گاه ) .
رباط : مکانی که مخصوص اقامت نگهبانان است . [22]
ارتبط فی الحبل : با طناب بسته شد . [23]
الرّّبط : جمع کردن و به هم پیوند دادن .
[1] – لسان العرب ، ج 9 ، ص 220 – قاموس قرآن ، ج 5 ، ص 1
[2] – دهخدا ، ج 13 ، ص 21094
[3] – توبه 24
[4] – قاموس قرآن ، ج 5 ، ص 1 – مقاییس الغه ، ج 4 ، ص 326 – تاج العروس ، ج 7 ، ص 222 – ترجمه المنجد ، ج 2 ، ص 1125 – ترجمه مفردات راغب ، ج 2 ، ص 601 – منجد الطلاب ،ص 362
[5] – ترجمه مفردات راغب ، ج 2 ، ص 601
[6] – ترجمه المنجد ، ج 2 ، ص 1125 – منجد الطلاب ، ص 362
تاج العروس ، ج 7 ، ص 222
[8] – قاموس قرآن ، ج 5 ، ص 1
[9] – ترجمه المنجد ، ج 2 ، ص 1125 – قاموس قرآن ، ج 5 ، ص 1 – مقاییس الغه ، ج 4 ، ص 326 – منجد الطلاب ، ص 362
[10] – ترجمه المنجد ، ج2 ، ص 1125 – منجد الطلاب ، ص 362
[11]- همان
[12] – ترجمه مفردات راغب ، ج 2 ، ص 601
[13] – فرهنگ دکتر معین ، ج 3 ، ص 4212
[14] – ترجمه المنجد ، ج 1 ، ص 540 – تاج العروس ، ج 10، ص 262 – مقاییس الغه ، ج 2 ، ص 478
[15] – المنجد ، ج 1 ، ص 540
[16] – فرهنگ جامع نوین ، ج 1 ، ص 638
[17] – دهخدا ، ج 8 ، ص 12277
[18] – منتهی العرب ، ج 1 ، ص 425
[19] – دهخدا ، ج 8 ، ص 11677
[20] – قاموس قرآن ، ج 3 ، ص 47 – مجمع البیان ، ج 4 ، ص 399
[21] – ترجمه مفردات راغب ، ج 2 ، ص 35
[22] – همان
[23] – ترجمه المنجد ، ج 1 ، ص 540 – تاج العروس ، ج 10 ، ص 262 – لسان العرب ، ج 7 ، ص 303
مشخصات فروشنده
نام و نام خانوادگی : علیرضا دهقان
شماره تماس : 09120592515 - 02634305707
ایمیل :iranshahrsaz@yahoo.com
سایت :urbanshop.ir
برای خرید و دانلود فایل و گزارش خرابی از لینک های روبرو اقدام کنید...
پرداخت و دانلودگزارش خرابی و شکایت از فایل