بررسی عوامل موثر بر سیاست خارجی ایران با دولت اسلامگرای ترکیه در قبال دولت جدید عراق - پایان نامه عوامل موثر بر سیاست خارجی ایران با دولت اسلامگرای ترکیه در قبال دولت جدید عراق در 210 صفحه ورد قابل ویرایش
پایان نامه عوامل موثر بر سیاست خارجی ایران با دولت اسلامگرای ترکیه در قبال دولت جدید عراق در 210 صفحه ورد قابل ویرایش
فهرست مطالب
عنوان صفحه
پیشگفتار................................................................................................................ 1
بخش اول : مقدمه نظری....................................................................................... 2
کلیات پژوهش...................................................................................................... 3
1-طرح مساله......................................................................................................... 3
2-انگیزه انتخاب موضوع....................................................................................... 4
3-اهمیت موضوع................................................................................................... 4
4- سئوال اصلی..................................................................................................... 4
5- فرضیه اصلی.................................................................................................... 4
6- متغیرهای دخیل................................................................................................ 5
7- هدف پژوهش.................................................................................................... 5
8- قلمرو پژوهش................................................................................................... 6
9- روش پژوهش................................................................................................... 6
10- ارکان و پایه های نظری تحقیق....................................................................... 6
11- سطوح تحلیل.................................................................................................... 7
12- پیشینه و محدودیت ها و منابع پژوهش.......................................................... 7
13- سازماندهی تحقیق........................................................................................... 8
چارچوب نظری پژوهش...................................................................................... 9
فصل اول: تعریف منازعه و همکاری................................................................... 10
1- نظریه نوواقع گرایان ...................................................................................... 12
2- نوکارکردگرایی................................................................................................ 14
3- نهادگرایی نئولیبرال......................................................................................... 15
فصل دوم: کاربرد نظریه بازیها در بررسی رقابت و همکاری در روابط
بین الملل............................................................................................................... 19
1- روابط بین الملل به مثابه یک بازی.................................................................. 20
2- انواع بازی ها در روابط بین الملل................................................................... 21
3- بازی با حاصل جمع جبری صفر.................................................................... 21
4- بازی با حاصل جمع غیر صفر یا حاصل جمع متغیر...................................... 22
تعریف مفاهیم....................................................................................................... 24
جمهوری اسلامی ایران ........................................................................................ 25
ایران...................................................................................................................... 25
ترکیه...................................................................................................................... 26
عراق...................................................................................................................... 27
دولت اسلامگرای................................................................................................... 27
سیاست خارجی..................................................................................................... 28
بخش دوم : ........................................................................................................... 29
فصل اول: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران............................................ 30
- دوره اول ( 80-1979 ) : .................................................................................... 31
- مکانیسم ارتباط سیاست خارجی دولت موقت................................................. 31
1- اقدام اثباتی....................................................................................................... 32
2- اقدامات سلبی دولت موقت............................................................................... 34
- دوره دوم: رادیکالیسم با تاکید بر شیوه رابطه ملتها ( 1988-1980 ).......... 35
مشخصات اصلی دوره دوم.................................................................................. 35
الف- فرا وطنی بودن نورمهای ارزشی................................................................. 35
ب- جنگ ایران و عراق به دنبال اشغال سفارت آمریکا........................................ 37
1- بعد اثباتی......................................................................................................... 37
2- بعد سلبی.......................................................................................................... 39
- دوره سوم: عادی سازی سیاست خارجی بر اساس ترتیبات منطقه ای و الزامات
منافع ملی........................................................................................................... 43
مشخصات دوره سوم:.......................................................................................... 44
1- تامین امنیت ملی و تامین مصالح ملی........................................................... 44
2- الزامات منطقه ای, توسعه همکاری با همسایگان محدوده خاورمیانه.......... 45
فصل دوم: سیاست خارجی ترکیه و اصول کلی آن............................................ 50
- اهمیت استراتژیک ترکیه در منطقه.................................................................. 52
- نقش تعیین کننده هر یک از عوامل جغرافیایی و منابع طبیعی و اهمیت استراتژیک این کشور در منطقه 53
- سیاست خارجی ترکیه .................................................................................... 55
- روابط دو کشور بعد از انقلاب اسلامی........................................................... 59
- سیاست تشنج زدایی دولت ایران و اثرات آن بر روابط با ترکیه.................... 66
- مبانی و اصول سیاست خارجی ترکیه ........................................................... 76
فصل سوم: بررسی موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی عراق و جایگاه و نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای ............................................................................................................................... 80
الف) موقعیت جغرافیایی عراق............................................................................... 80
1- ژئوپلتیک آب ................................................................................................... 84
2- ژئوپلتیک نفت ................................................................................................. 85
3- ژئوپلتیک کردها.............................................................................................. 86
1-3- بررسی موقعیت کردها در عراق................................................................ 86
2-3- دستاوردهای قانون اساسی موقت عراق برای اکراد................................. 89
1-2-3- قبولاندن نظام فدرال در عراق............................................................... 90
2-2-3- حضور کردها در ساختار قدرت مرکزی عراق .................................... 91
3-2-3- به رسمیت شناختن زبان کردی عراق.................................................... 91
4-2-3- قدرت تعدیل قوانین دولت مرکزی از طرف پارلمان کردستان.............. 91
5-2-3- مشخص کردن وضعیت کرکوک و مناطق تخریب شده......................... 92
6-2-3- قائل شدن حق وتو قانون اساسی دائر بر ایالات و مناطق فدرال.......... 92
4- ژئوپلتیک کردها .............................................................................................. 93
ب) مختصات عراق جدید ...................................................................................... 95
1- مقایسه عراق قدیم با عراق جدید .................................................................... 95
1-1- تفاوت عراق قدیم و جدید از بعد داخلی...................................................... 95
2-1- تفاوت عراق قدیم و جدید از بعد منطقه ای................................................. 96
1-2-1- اختلاف با ترکیه .................................................................................... 96
2-2-1- اختلاف با جمهوری اسلامی ایران ........................................................ 96
3-2-1- اختلاف با سوریه .................................................................................. 97
4-2-1- اختلاف با کویت .................................................................................... 97
3-1- تفاوت عراق قدیم و عراق جدید از منظر بین المللی.................................... 98
ج) بازیگران ذینفع و ذی نفوذ در عراق جدید ...................................................... 99
1- جمهوری اسلامی ایران .................................................................................. 99
2- جمهوری ترکیه................................................................................................ 100
1-2- طرح اوزال ................................................................................................. 101
2-2- سیاست ترک سازی.................................................................................... 101
3-2- ادغام فرهنگی و آموزشی .......................................................................... 102
4-2- جنبه سیاسی دادن به فعالیت ها.................................................................. 102
3- عربستان سعودی ........................................................................................... 102
4- سوریه ............................................................................................................ 103
5- اسرائیل ........................................................................................................... 104
6- ایالات متحده آمریکا ....................................................................................... 104
7- روسیه ............................................................................................................ 106
8- اروپا ............................................................................................................... 107
فصل چهارم: سیاست خارجی نفوذ ایران و ترکیه در قبال دولت جدید عراق... 108
- زمینه های تاریخی ایران و ترکیه در عراق..................................................... 108
الف: پیشینه تاریخی نفوذ ایران در عراق ............................................................. 108
ب: پیشینه تاریخی نفوذ ترکیه در عراق ............................................................... 111
بخش سوم : دیدگاههای مشترک ایران و ترکیه راجع به عراق......................... 113
فصل اول: دیدگاههای جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق ............................. 114
الف) دیدگاه ایران نسبت به رژیم بعثی عراق از ظهور تا سقوط صدام................ 114
ب) مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق................................................ 116
ج) مواضع جمهوری اسلامی ایران در مورد قانون اساسی موقت عراق.............. 119
فصل دوم: دیدگاه جمهوری ترکیه در قبال عراق ............................................... 120
الف) سیاست خارجی جمهوری ترکیه در قبال عراق در دوران جنگ سرد.......... 120
ب) تحول در سیاست منطقه ای ترکیه پس از جنگ سرد ..................................... 121
ج) موضع گیری ترکیه در بحران کویت و واکنش های داخلی نسبت به آن......... 123
د) اهداف ترکیه از ایفای نقش رسمی در بحران کویت......................................... 127
1- کسب امتیاز سیاسی ....................................................................................... 127
2- ملاحظات اقتصادی.......................................................................................... 127
3- شرکت در ترتیبات منطقه ای .......................................................................... 128
4- چشمداشت ارضی ترکیه نسبت به شمال عراق............................................... 128
ه) مواضع ترکیه در مورد اشغال عراق توسط ایالات متحده آمریکا.................... 130
1- حفظ تمامیت ارضی عراق................................................................................ 130
2- حمایت ترکمن ها ............................................................................................ 130
3- دریافت کمک های اقتصادی از آمریکا ........................................................... 131
و) مخالفت پارلمان با شرکت ترکیه در جنگ بر علیه عراق .................................. 132
ز) واکنش و مخالفت داخلی با اعزام نیروهای ترکیه به عراق ............................. 134
ن) مواضع ترکیه در مورد قانون اساسی موقت عراق ........................................ 135
فصل سوم: بررسی مولفه های منافع ملی دو کشور ایران و ترکیه در
عراق (تفاهمات) .................................................................................................... 136
الف) مولفه های تاریخی روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکیه با توجه به
تحولات عراق ........................................................................................................ 137
ب) مولفه های سیاسی روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در عراق جدید (مناسبات و رقابت های سیاسی) 141
ج) مولفه های اقتصادی روابط ایران و ترکیه در عراق جدید............................... 143
فصل چهارم: بررسی زمینه های سیاسی و امنیتی تفاهمات و تقابلات منافع ایران و ترکیه در عراق 145
الف) مولفه های همکاری و تعامل در زمینه های اشتراک منافع ایران و ترکیه در عراق جدید 145
1- حفظ تمامیت ارضی عراق و جلوگیری از تشکیل دولتی کرد در شمال عراق. 145
2- مخالفت هر دو کشور با فعالیت سازمان های معارض خود در عراق............ 149
3- مخالفت دو کشور با گسترش فعالیت های اسرائیل در شمال عراق............... 150
ب) مولفه های تقابل منافع ایران و ترکیه در عراق............................................... 151
1- مخالفت ترکیه با ایفای نقش موثر شیعیان در دولت جدید عراق................... 151
2-چشمداشت ارضی ترکیه نسبت به شمال عراق به ویژه کرکوک...................... 152
3-مخالفت ایران با تلاش های ترکیه برای افزایش غیر واقعی سهم ترکمن ها در ساختار فدرالیسم عراق 153
4-اختلاف ایران و ترکیه در مورد نوع حکومت عراق جدید................................. 154
فصل پنجم: بررسی زمینه های اقتصادی مناسبات ( تعامل و تقابل ) منافع ایران و ترکیه در عراق جدید............................................................................................................................... 155
الف) چشم اندازهای همکاری جمهوری اسلامی ایران با عراق............................. 156
1- همکاری در زمینه استفاده بهینه از آب رودخانه های مرزی......................... 156
2- همکاری در زمینه شبکه های ارتباط زمینی ................................................... 157
3- همکاری در زمینه نفت و گاز.......................................................................... 158
ب) چشم اندازهای همکاری های بین ترکیه و عراق............................................. 160
1- همکاری در زمینه راه های ارتباطی................................................................ 160
2-همکاری دوکشور در زمینه شبکه آبها ............................................................ 160
3-همکاری دو جانبه در زمینه نفت وگاز.............................................................. 162
ج)زمینه های رقابت و همکاری اقتصادی ایران وترکیه در عراق جدید............... 164
1-زمینه های رقابت............................................................................................. 164
1-1-رقابت در بازار عراق................................................................................... 164
1-2-اصلاحات اقتصادی در عراق در چارچوب خاورمیانه بزرگ .................... 164
2-زمینه های همکاری ایران وترکیه در عراق جدید............................................. 166
فصل ششم :سناریوهای مطرح شده برای استقرار نظام سیاسی پس از صدام در عراق وتاثیر آن بر ایران ............................................................................................................................... 168
1-فدرالیسم .......................................................................................................... 170
2-دولت بسیط با جلوه اداری متمرکز و غیر متمرکز و تاثیرات آن بر ایران....... 185
بخش چهارم: استنتاجات موضوعی.................................................................... 190
فهرست منابع......................................................................................................... 203
پیشگفتار:
تحولات نظام بین الملل با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق، کشور عراق را به دلیل موقعیت ممتاز ژئوپلتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی به مجموعه پیچیده ای تبدیل کرد که صرف نظر از قدرت های همسایه و منطقه ای از اولویت و تقدم بسیار بالایی در سیاست خارجی قدرت های فرامنطقه ای برخوردار شد. تهاجم این کشور به کویت نیز مزید برعلت گردید و با حضور فیزیکی کشورهای غربی در منطقه خلیج فارس به طور عملی در چالش عمیقی فرورفت. عراق به عنوان یکی از همسایگان جمهوری اسلامی ایران با توجه به اشتراکات تاریخی، مذهبی و فرهنگی و قومی با مردم ایران، از جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی ایران برخوردار است به طوریکه نمی توان از آثار امنیتی حضور و دخالت بازیگران فرامنطقه ای بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران چشم پوشی نمود. تحولات عراق هم چنین بر مسایل امنیتی و اقتصادی ترکیه تأثیر بسزایی دارد. رساله حاضر تلاشی است برای درک و فهم واقع بینانه از مسایل عراق و شناخت اهداف و منافع و زمینه های تعارض و تعامل آن در ارتباط با منافع ملی دو قدرت منطقه ای ایران و ترکیه.
کلیات پژوهش:
1-طرح مساله
حوادث 11 سپتامبر 2001 نقطه عطف در تغییر و گردش سیاستهای ایالات متحده در نظام بین الملل شد که در انتخابات سال4 200 و پیروزی جمهوریخواهان در انتخابات مجدد ریاست جمهوری و انتخابات مجالس ایالات متحده آمریکا این رویکردخود را نشان داد. در نظم جدید ،مبارزه با تروریسم و مبارزه با سلاحهای کشتار جمعی و مبارزه با بنیادگرایی اسلامی اساس کار قرار داده شد . در حقیقت حمله به عراق در چارچوب تغییر نظام بین الملل و ایجاد این رویکردها بود.
حضور نظامی آمریکا در یکی از مناطق استراتژیک جهان با هجوم به عراق و طرح این کشور جهت تغییر سیاسی خاورمیانه و دمکراتیزه کردن منطقه اگر چه تهدید کننده امنیت ملی کشورهای منطقه از جمله ایران و ترکیه می باشد, لیکن با توجه به شرایط موجود هر دو کشور تلاش کرده اند که از فرصت ها و چالش های ایجاد شده در راستای منافع ملی خویش بهره برداری نمایند, اعتقاد بر این است که ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت منطقه ای صاحب نفوذ در عراق و سامان یافتن عراق جدید به عنوان دو رقیب مطرح می باشند, هر چند رقابت دیرینه این دو کشور تنها به عراق ختم نمی شود اما به نظر می رسد سوای رقابت ها و چالش های تاریخی بین دو کشور در دهه نود ،اکنون رقابت آنها وارد مرحله نوینی شده است که موجبات تغییر و تحولات سیاسی در منطقه را فراهم می آورد..
2-انگیزه انتخاب موضوع:
-علاقه شخصی پژوهشگربه موضوعات تحلیلی
-اهمیت موضوع تحولات عراق وتاثیرآن برترکیه وبخصوص ایران
-تحولات جدیدمنطقه که باعث اهمیت بیش ازپیش خاورمیانه شده است.
-گرایش تحصیلی پژوهشگر که مطالعات خاورمیانه میباشد.
3-اهمیت موضوع:
به دلیل این که دو کشور جمهوری اسلامی ایران و ترکیه دو کشور قدرتمند و صاحب نفوذ و همسایه عراق هستندو به دلیل این که هر نوع تحولی در کشور عراق اثرات مستقیم و غیر مستقیم بر سیاست خارجی دو کشور می گذارد,و از آن جمله مباحث امنیتی شامل : جریان اکراد, حزب پ. ک. ک. و گروه مجاهدین خلق و یا ایجاد یک جریان مقابله برانگیز مانند سرمایه گذاری های اقتصادی و یا دوستی آمریکا و ترکیه و یا تقابل ایران و آمریکا. موضوع وعنوان رساله برای بررسی سیاستهای مقایسه ای ترکیه وایران در عراق را قابل توجه وحائز اهمیت می سازد . .
4-سوال اصلی:
مناسبات سیاست خارجی ایران و ترکیه پس از اشغال عراق توسط ایالات متحده و در زمان دولت جدید چگونه می باشد؟
5- فرضیه اصلی :
مناسبات جمهوری اسلامی ایران و ترکیه بر بستری از تفاهمات و تقابلات در چارچوب رقابت و همکاری معنا می یابد.یعنی بین رقابت و همکاریهای مکمل اقتصادی ایران و ترکیه در عراق با سطح روابط رابطه معناداری وجود دارد.
6-متغیرهای دخیل:
متغیر مستقل: بر بستری از تفاهمات و تقابلات ایران و ترکیه در قبال دولت جدید عراق
متغیر وابسته: مناسبات سیاست خارجی ایران و ترکیه پس از اشغال عراق
متغییر واسطه : شرایط محیطی و بین المللی
مفروض : ترکیه و ایران به عراق با ثبات نیاز دارند.
7-هدف پژوهش:
هدف مجموعه حاضر آن است که با تحلیل و بررسی رفتارها و متغیرهای مختلف ترکیه و ایران, میزان اشتیاق ترکیه و ایران را برای همکاری در قبال عراق و تلاشهایی که در این راستا انجام داده اند را مشخص کند و میزان تقابلات منافع دو کشور در این موضوع را بررسی نماید و با پاسخ به این پرسش که هدف ایران و ترکیه در عراق جدید چه می باشد و چه نقاط اشتراکی در عراق جدید دارند وآیا این دو یک نقش مکمل را دارا می باشند و یا این که دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه روبروی هم قرار گرفته اند و یک نقش فرسایشی دارند و آیا این دو کشور با تقابل منافع و روبروی هم قرار گرفتن منافع بهتری را جذب می کنند.
در این مجموعه محقق سعی نموده است تا تصویری روشن از سیاست خارجی دو کشور و سیاست خارجی نفوذ دو کشور در مقابل عراق از آغاز ایجاد روابط به دست بدهد و میزان دیدگاههای مشترک ایران و ترکیه راجع به عراق و مواضع جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه در مورد اشغال عراق توسط ایالات متحده آمریکا و نیز سعی شده بررسی مولفه های منافع ملی دو کشور ( تفاهمات این دو ) از منظر سیاسی, اقتصادی, امنیتی و مولفه های تقابل دو کشور در عراق مورد پژوهش و بررسی قرار بگیرد.
نگارنده که علاقه خاصی به موضوع"" سیاست خارجی ج.ا. ایران و ترکیه در قبال دولت جدید بعد از صدام"" دارد به جهت مساله منافع ملی جمهوری اسلامی ایران و رابطه جمهوری اسلامی ایران با دو کشور ترکیه و عراق و بازخوردهای واقعه حمله آمریکا به عراق برای کشور ایران ، تا حد توان سعی نموده است که ریشه ها,دیدگاهها و منافع دو کشور را پس از دوران صدام بررسی نماید و به پردازش سوال اصلی که عبارت است از مناسبات سیاسی خارجی ایران وترکیه پس از اشغال عراق توسط ایالات متحده و در زمان دولت جدید چگونه می باشد؟ بپردازد.
8- قلمرو پژوهش:
قلمرو پژوهش از 19 مارس 2003 به بعد می باشد. به تعبیری دیگر پس از سقوط رژیم بعثی دولت عراق به رهبری صدام حسین تا همه پرسی قانون اساسی می باشد.
9- روش پژوهش:
پژوهش موردنظر،براساس ماهیت و روش درزمره تحقیقات توصیفی –تحلیلی می باشد و با بهره گیری ازروش کتابخانه ای –تحلیل محتوا-انجام پذیرفته است .
10- ارکان و پایه های نظری تحقیق:
مفاهیم نظری اصلی در این مجموعه عبارتند از: 1- بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و ترکیه و بررسی موقعیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی عراق, جایگاه و نقش بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای 2- نقاط اشتراک ایران و ترکیه در عراق 3- نقاط افتراق و تمایز این دو کشور و 4- چشم اندازهای همکاری های بین ترکیه و ایران با عراق و بالاخره 5- سناریوهای مطرح شده برای استقرار نظام سیاسی پس از صدام در عراق و تاثیر آن بر ایران چگونه می باشد .
11- سطوح تحلیل:
این مجموعه ابتدا به مسایل داخلی کشورهای جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه از نگاه سطح تحلیل خرد و از این منظر سیاست خارجی دو کشور را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد . سپس به نقاط مشترک سیاستهای جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در عراق و نقاط افتراق, تمایز و اختلاف این دو با هم و چشم اندازها و زمینه های رقابت و همکاری از منظر سطح تحلیل کلان می پردازد.
12- پیشینه ومحدودیت هاومنابع پژوهش :
در خصوص مقایسه سیاست خارجی ترکیه و جمهوری اسلامی ایران به ویژه در مورد تجزیه و تحلیل مناسبات دو کشور در قبال عراق, در داخل کشور کار تحقیقاتی منظم و مفصل کاری صورت نگرفته است . اگر چه مقالاتی در مورد هر یک از مواضع دو کشور در قبال بحران عراق در دست می باشد ،لیکن مقایسه ای انجام نگرفته است . لذا بری بررسی تطبیقی مواضع دو کشور اولا دسترسی به منابع برای مطالعه و بررسی پژوهش را بسیار محدود می کند ثانیا راهی جز استفاده عمده از مقالات, رسانه ها و اینترنت به عنوان منبع پژوهش, وجود ندارد .محقق برای بررسی پژوهش خود ناگزیر به مراجعه به مراکز ذیل گردید :
1-دفترمطالعات سیاسی وبین المللی وزارت امورخارجه وپژوهشکده مطالعات راهبردی نیز ازجمله مراکزی هستندکه موضوع سیاستهای منطقه ای خاورمیانه را درارتباط موضوع تحقیق ،ومقالاتی در این خصوص می توان استخراج کرد.
2- بررسی مجموعه مقالاتی که درارتباط با موضوع در قالب کتابهای خاورمیانه درموسسه مطالعاتی ابرار معاصر تهران به چاپ رسیده است.
3- بررسی مقالات شماره های مختلف فصلنامه سیاست خارجی که دردفتر مطالعات سیاسی وبین المللی وزارت امورخارجه تهیه گردیده است .
4- بررسی اسناد ومقالات فصلنامه سیاست خارجی که در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه تهیه گردیده است .
5-گزارشهای تحلیلی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران .
6- ماهنامه اطلاعات سیاسی اقتصادی .
7 -گزارش های تحلیلی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران .
8- روزنامه های مختلف .
9- منابع اینترنتی .
- نظریه نو واقع گرایان:
نو واقع گرایان معتقدند که نظام بین الملل بی نظم و آنارشیک است. این بی نظمی البته به معنای هرج و مرج و عدم نظم و نسق و رفتار الگومند نیست. همچنین به معنای جنگ تمام عیار و مناقشه عریان و مستمر نیز نیست. بلکه منظور از بی نظمی و منازعه از این دیدگاه، نوعی اصل نظام بخش و تنظیم کننده است که توضیح می دهد نظام بین الملل از واحدهای سیاسی مستقلی تشکیل شده است که فاقد اقتدار مرکزی حاکم بر آنها می باشد.به عبارت دیگر، حاکمیت، ذاتی کشورهاست، چون هیچ مرجع بالاتری وجود ندارد.
آنارشی بین المللی پیامدهای مهمی برای رفتار کشورها و روابط بین الملل دارد. به طور کلی اولا؛ کشورها نسبت به یکدیگر بی اعتماد بوده و سوء ظن دارند. آنها همواره از خطر بروز جنگ و منازعه نگران هستند. اساس این ترس این واقعیت است که آنها در جهانی زندگی می کنند که کشورها قادرند به کشوری دیگر حمله کنند، آنها برای حفظ بقای خود حق دارند نسبت به دیگران بی اعتماد باشند. ثانیا؛ مهمترین هدف کشورها در نظام بین الملل، تضمین بقا و ادامه حیات است. به علت این که سایر کشورها تهدیدات بالقوه ای هستند و هیچ اقتدار برتری وجود ندارد که کشورهای مورد تجاوز را نجات دهد، کشورها نمی توانند برای تامین خود به دیگران متکی باشند. به کلام دیگر چون نظام بین الملل خود یار است، هر یک از کشورها باید به تنهایی امنیت خود را تامین کنند و اتحادها و پیمانهای نظامی اموری موقت و متغیر هستند. ثالثا؛ کشورها در نظام بین الملل تلاش می کنند قدرت نسبی خود را به حداکثر برسانند. دلیل این رفتار نیز ساده است، هر چه قدرت و مزیت نظامی یک کشور بر دیگران بیشتر باشد، ضریب امنیتی آن بیشتر و بالاتر خواهد بود. هر کشوری خواهان آن است که برترین قدرت نظامی در نظام بین الملل باشد، چون این بهترین راه برای نظامی است که می تواند بسیار خطرناک باشد.
نو واقع گرایان اظهار می دارند که بی نظمی و آنارشی ممکن است به دو صورت باعث منازعه و جنگ شود: یکی این که به کشورها اجازه می دهد تا جنگ را آغاز کنند، چون همان گونه که گفته شد در وضعیت بی نظمی اقتدار و مرجع قدرتمند نهایی وجود ندارد که جنگ را متوقف کند. در این صورت، بی نظمی به صورت یک عامل عمل می کند و جنگ را امکان پذیر می سازد، اما آنارشی از طریق دیگری نیز باعث جنگ می شود یعنی ایجاد معمای امنیت برای کشورها.
در فقدان یک کارگزار مجری قانون و برقرار کننده نظم، کشورها باید مواظب خود و آن دسته از کشورهائی باشند که می توانند استقلال آنها را تهدید کنند. در چنین شرایطی معمای امنیت ظهور می کند، نه به علت سوء برداشت یا خصومت های خیالی، بلکه به خاطر بستر و بافت بی نظم نظام بین الملل، معمای امنیت به تعامل بد سگالی اشاره دارد که بر اثر آن اقدامات و ترتیباتی که یک کشور اتخاذ می کند تا امنیت خود را افزایش دهد، موجب تهدید دیگران می شود. از سوی دیگر او نیز اقدامات تامینی و تدافعی خود را اتخاذ می کند که به نوبه خود ضریب امنیتی کشور نخست را کاهش می دهد. در یک نظم خودیار جستجوی بقا و نتیجه آن، کافی است تا حتی قدرت های، وضع موجود نیز به مسابقه تسلیحاتی پرداخته، اتحاد تشکیل دهند و حتی مواقعی نیز به منازعه و جنگ کشیده شوند.
از دیدگاه نئورئالیزم، در غیاب یک مرجع و اقتدار مرکزی، مؤثرترین راه تامین صلح و امنیت بین المللی، توزیع برابر قدرت بین قدرت های بزرگ است. این موازنه می تواند فارغ از مقاصد و ویژگیهای بازیگران, باعث ارتقای نظم، ثبات و صلح بین المللی شود. هم چنین در چنین شرایطی که یک قدرت برتر یا هژمون در نظام بین الملل ظهور کند در پرتوی تفوق و سیطره آن یک نوع ثبات مبتنی بر استیلا شکل می گیرد. در این وضعیت هژمون نقش یک شبه یا نیمه حکومت را در نظام بین المللی ایفا می کند. از آنجا که این قدرت هژمون بیشترین نفع را از وضع موجود می برد، تلاش میکند با استقرار نظم هژمونیک ثبات را برقرار سازد و بدین منظور آماده است حتی هزینه برای برقراری این نظم را بپردازد و با کشورهایی که از پذیرش آن سر باز زنند یا با تشویق ویا با تهدید برخورد کند. بنا بر این صلح و ثبات هر دو معلول چگونگی توزیع قدرت در سطح بین المللی است.
نو واقع گرایی، ماهیت و امکان و احتمال همکاری های بین المللی را نیز بر اساس ساختار آنارشیک این نظام تجزیه و تحلیل می کند. همانطور که توضیح داده شد، آنارشی باعث می شود که اولا کشورها نسبت به یکدیگر بی اعتماد باشند و ثانیا هیچ مرجعی وجود نداشته باشد که متجاوزان را از تجاوز و جنگ افروزی بازدارد. این دو پیامد بی نظمی، دو مانع را بر سر کار همکاریهای بین المللی ایجاد می کند که دستیابی به آن را بسیار مشکل می سازد. نخست بر اثر جو بی اعتمادی حاکم بر روابط بین المللی کشورها از ترس استثمار شدن و فریب خوردن توسط شرکای خود از آغاز و ادامه همکاری با کشورهای دیگر محتاط هستند. دوم دولتها از آنجا که در یک نظام غیر متمرکز و خودیار قرار گرفته اند، ماهیتی تدافعی دارند و حتی در شرایطی که همکاری تضمین سود مطلق نیز می باشد، محتاطانه عمل می کنند. چون کشورها در شرایط بی نظمی به همان اندازه که نسبت به منافع مطلقشان حساس هستند در صددند تا در مقایسه با رقبای خود نیز سود کمتری نبرند, لذا همکاری در سطح بین الملل مستلزم حل دو مشکل فریب کاری و سود نسبی است. حتی با رفع مشکل اول, بدون حل مشکل سود نسبی, دستیابی به همکاری و استمرار آن در سطح بین الملل سخت و دست نیافتنی است!
2- نو کارکرد گرایی
نو کارکرد گرایی معتقد است می توان با تاکید بر زمینه های همکاری اقتصادی و ارتباطی بین کشورهای منطقه به رفع منازعات میان همسایگان کمک کرد. در این زمینه قاعده تسری افقی – عمودی (Spill-Over) معتقد است کشورها برای حل و فصل منازعات فیمابین بهتر است از سیاست سفلی یعنی موضوعات کمتر حساسیت برانگیز از قبیل موضوعات اقتصادی, اجتماعی, فرهنگی و ارتباطی آغاز نمایند تا این امر زمینه را برای گسترش همکاری در زمینه های سیاسی و امنیتی فراهم سازد.
ارنست هاس یکی از نظریه پردازان نظریه نوکارکردگرایی معتقد است که می توان تاکید بر حوزه های موضوعی فنی و رفاهی به عنوان سیاست سفلی زمینه را برای ارتقای سطوح همکاری در عرصه های سیاسی و امنیتی فراهم آورد. به نظر وی, برای تحقق فرآیند همگرایی و همکاری بین کشورها, رهبران آنها باید به وضوح دریابند که منافعی برای آنان و جامعه وجود دارد که صرفا از طریق پیوستن به جوامع فراملی تامین می شود. در چنین وضعی است که رهبران دولت ملی خود را به همکاری با سایر کشورها در چارچوب پیمان های فراگیر منطقه ای متعهد می کنند.
نقاط مشترک ایران وترکیه درعراق
در مورد موضع دو کشور باید گفت که هر دو کشور در ابتدای امر مخصوصا جمهوری اسلامی ایران صریحا مخالفت نمودند و لیکن دولت ترکیه بعدها با یک سری تغییرات در تصمیم گیری های خود مواجه شد. پیام ایران در قبال رویدادهای منطقه همواره پیام صلح و آرامش بوده, لذا در همین راستا یافتن زمینه های مشترک, پرهیز از نقش های بی پایه, از بین بردن اختلاف های بحران آفرین و همگرایی منطقه ای تنها عامل کامیابی کشورهای اسلامی منطقه خلیج فارس برای پیشگیری از تکرار رخدادهایی است که ابعاد آن از منطقه فراتر می رود. به همین جهت جمهوری اسلامی ایران موضعی اتخاذ کرد مبنی بر مخالفت صریح با تهاجم آمریکا به عراق و بیشتر توصیه به حل و فصل بحران عراق از مجاری دیپلماتیک در خصوص اهداف آمریکا در منطقه داشته است و بیشتر معتقد به ائتلاف برای پیشگیری داشته تا ائتلاف به جنگ پیشگیرانه و در طول جنگ موضع جمهوری اسلامی ایران بر اساس سیاست بی طرفی فعال تبدیل شد. ولی در عین حال نیز از دولت عراق همواره خواست که قطع نامه های بین الملی را درباره خلع سلاح مراعات کند.
اما همانطور که متذکر شدیم سیاست خارجی دولت ترکیه با یک سری از تغییراتی در طول آغاز این جنگ همراه بود. در ژانویه 2002 طی دیدار رسمی نخست وزیر ترکیه از واشنگتن, جرج بوش ریاست جمهوری آمریکا از تصمیم دولت خود برای نابودی رژیم صدام خبر داد. اما دولتمردان ترکیه با حتمی فرض کردن تصمیم دولت آمریکا و تلاش های دیپلماتیک زیادی جهت حل و فصل مسالمت آمیز این بحران آن هم به جهت خسارات و تهدیداتی که متوجه این کشور بود انجام دادند. ولیکن پس از تردیدهای دولت ترکیه بالاخره تمایل خود را به شرکت در جنگ آمریکا علیه عراق اعلام داشت و لیکن دولت ترکیه برای رسیدن به منافع و اهداف خود به دنبال سه تضمین از جانب آمریکا بود:
1- حفظ تمامیت ارضی عراق که از این جهت با دولت جمهوری اسلامی ایران متفق القول بود 2- دریاف کمک اقتصادی و مشارکت در بازسازی عراق 3- حفظ حقوق ترکمن ها
اما در رابطه با حفظ تمامیت ارضی عراق, دو دولت جمهوری اسلامی ایران و ترکیه همواره از تشکیل دولت مستقل کرد مخالفت نموده اند ولی ترکیه حساسیت های بیشتری نشان داده و اذعان داشته که تشکیل دولت مستقل کرد یا دولت فدراتیو کرد از سوی دولت های ترکیه به عنوان بهانه ای برای جنگ تلقی شده است. لذا ترکیه تاکید داشت که اگر در جنگ مشارکت نماید به بهره گیری از تضمین های آمریکا و حضور نظامی در شمال عراق از تشکیل دولت کرد جلوگیری خواهد نمود. اما مخالفت پارلمان ترکیه باعث شد که نیروهای ترکیه ای وارد جنگ نشوند. به همین جهت نیز روابط دو کشور ترکیه و ایالات متحده نیز شدیدا دچار خدشه شد. و حتی بعدها که دولت ترکیه برای ایجاد نظم و امنیت پس از اشغال و برای دلجویی از دولت آمریکا خواست نیروی امنیتی به عراق بفرستد با مخالفت احزاب و گروهها و دولت موقت عراق روبرو شد که به هر حال دولت ترکیه نتوانست در این جنگ مستقیما وارد عمل شود و دو کشور با توجه به تحولات منطقه ای و اشغال عراق توسط آمریکا خواستار حفظ تمامیت ارضی عراق و مخالف تجزیه این کشور بوده و خواستار آن شدند که مردم عراق زمام امور کشور را در اختیار بگیرند.
از جمله موارد بسیار مهم و قابل ارزیابی و تفاهم دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه این می باشد که هر دو کشور دارای گروههای معارض و مخالف در عراق می باشند که می خواهند با آنها مبارزه کنند, سازمان منافقین هر چند که خلع سلاح شده اند ولی به عنوان یک خطر برای جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید و حزب کارگران کردستان ترکیه ( پ. ک. ک. ) نیز برای ترکیه معضلی شده است که هر دو سازمان در عراق مستقر هستند.
با بررسی مولفه های اقتصادی, سیاسی, امنیتی و ... دو کشور ایران و ترکیه در فصول گذشته به خوبی متوجه می شویم که حساسیت دو کشور در مورد مسائل اقتصادی به اندازه مسائل امنیتی و سیاسی نیست چرا که اساسا چون اختلافات اقتصادی امور حیاتی دو کشور را تهدید نمی کنند هر دو کشور نسبت به مسائل مورد اختلاف اغماض نموده و با تسامح برخورد می نمایند و بیشتر مایل به همکاری و رقابت بوده اند تا تقابل و اختلاف.
مولفه های اقتصادی ایران و ترکیه در عراق دوران پس از صدام که قبلا هم توضیح داده شد 1- انرژی 2- شبکه آبها 3- شبکه راهها بود. البته فاکتوهای دیگری مانند سرمایه گذاری, توریسم ( زائر ) هم وجود دارد که ابتدا باید دو کشور در زمینه شبکه آبها, شبکه راهها و انرژی دست به گسترش مناسبات بزنند تا بتوانند در این مورد اخیر ( زائر و سرمایه گذاری ) به نتیجه مطلوب برسند.
1- در زمینه انرژی عراق به عنوان سومین منبع بزرگ انرژی نفت و مراتب پائین تر گاز می باشد, به همین جهت ترکیه از دو جهت علاقمند و مشتاق به استفاده از انرژی ارزان عراق جهت تامین نیازهای داخلی و همچنین بهره برداری از حق ترانزیت نفت عراق ( خط لوله کرکوک به جیهان ) می باشد و ایران هم در این زمینه به دنبال کسب حداکثر امتیاز با مطرح نمودن و اعطای امتیازات و تسهیلاتی نظیر اجازه استفاده از بنادر ایران به عراق جهت صدور نفت و انتقال نفت عراق از طریق خط لوله به ایران و خلیج فارس می باشد.
2- در زمینه شبکه آبها نیز ایران و ترکیه با توجه به دارا بودن رودخانه های مشترک ( 8 کیلومتر ) با عراق بدون هیچ گونه اصطکاکی در صدد بهره برداری مشترک با عراق از آب این رودخانه ها می باشند و در حقیقت در زمینه شبکه آبها مکمل یکدیگر می باشند.
3- راهها نیز یکی از مولفه هایی است که ایران و ترکیه در رقابتی مثبت و مکمل با هم در صدد گسترش روابط با عراق جدید از طریق احداث خطوط راه آهن و جاده می باشند چرا که به اعتقاد کارشناسان مسایل خاورمیانه آماده کردن زیر ساخت های ریلی و جاده ای می تواند برای دو کشور ایران و ترکیه دارای بهره وری و منافع زیاد باشد چرا که پس از سقوط صدام, بدون محدودیت باعث جابجایی میلیون ها زائر و توریست میان ایران و عراق خواهد شد. و از طرفی با پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا ( البته طبق گزارش سال 1374 حداقل تا ده سال آینده ) یکی از فاکتورهایی است که می تواند ترکیه را در عراق نسبت به ایران در موقعیت برتری قرار دهد چرا که در این صورت ( پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا ) مساله انرژی عراق به راحتی و بلاواسطه به اتحادیه اروپا وارد می شود و از طرفی شبکه راههای ریلی و زمینی عراق نیز به این اتحادیه متصل می شود. با توجه به همین مساله بود که با سفر نخست وزیر ترکیه به ایران در مرداد 1383 و سرسختی طرف ترک در انعقاد قراردادهای اقتصادی به ویژه صدور گاز ایران و انتقال آن به اروپا در آینده تا حدودی ناشی از موقعیت این کشور و امیدواری به عضویت در اتحادیه اروپا باشد که البته ترکها به دنبال گرفتن امتیازی از طرف های ایرانی و عراق جدید می باشند.
4- در زمینه های همکاری میان ایران و عراق, ترکیه و عراق هم چنانکه در فصول گذشته نیز بیان گردید, با نگاهی به زمینه های مزبور می توان به این تحلیل رسید که ایران و ترکیه در عراق پس از سقوط صدام بیشتر از مدل رقابت همکاری (Coo petition ) بهره می گیرند. چرا که هر دو کشور در حالی تلاش دارند با ارائه تسهیلات و امتیازات گوناگون به عراق در رقابت با یکدیگر, سهم بیشتری را از بازار اقتصادی و انرژی این کشور به دست بیاورند.
از طرف دیگر عراق را ترغیب می نمایند که همکاری سالم و مسالمت آمیزی با همسایگان خویش در زمینه های انرژی, آب رودخانه ها و راههای ارتباطی به منظور تامین مناقع سیاسی و اقتصادی خویش داشته باشد. ایران و ترکیه با آگاهی و علم به نیازهای عراق در زمینه صادرات نفت, نیاز به آب و ایجاد ارتباط گسترده با جهان خارج به صورت ناخواسته در مورد عراق جدید همکاری دارند.
دو کشور ایران و ترکیه هر کدام به نحوی با برگزاری سمینارها, اعزام هیئت های دیپلماتیک در صدد جلب نظر مقامات عراق جهت استفاده از انرژی این کشور و عبور خطوط لوله انتقال انرژی از طریق خاک خود هستند و در این زمینه هرگز مخالفتی با یکدیگر اعلام نکرده اند.
اما در رابطه با آب رودخانه ها نیز ایران و ترکیه چون هر دو در سرچشمه رودها قرار دارند طبیعتا مایل به امتیاز گیری به دلیل نیاز عراق به آب و بعضی اوقات ترکیه اعمال فشار مستقیم جهت گرفتن امتیاز در زمینه انرژی از آن کشور از خط و مشی تقریبا همگون با شدت و ضعف پیروی می کنند.
مشخصات فروشنده
نام و نام خانوادگی : مجتبی خادم پیر
شماره تماس : 09151803449 - 05137530742
ایمیل :info@payfile.org
سایت :payfile.org